Soru Sor
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Bugün çağdaş toplumlarda "Sınıf" ın egemen bir tabakalaşma biçimi olduğu kabul edilmektedir. Toplumsal sınıflar de facto gruplardır. Hukuksal ya da dinsel olarak ifade edilmemiş ve yaptırımlanmamışlardır. Kapalı olmayıp açık gruplardır. Alt toplumsal sınıflar üst toplumsal sınıflara geçebilmek imkânına sahiptirler. Genel olarak her toplumda üç toplumsal sınıf görmekteyiz.
Bunlar:
a) Üst sınıf (Toplumdaki ekonomik kaynakların büyük bir kısmının sahibi olanlar).
b) Orta sınıf (Nitelikli işçi ve serbest meslek sahipleri)
c) Alt sınıf (Ücretli sanayi işçileri, köylüler)
Sosyolog Center, toplumsal sınıfları üst, orta ve alt olarak sınıflandırmıştır. Toplumsal sınıflar, çeşitli biçimlerde tanımlanmışlardır.
Örneğin birkaç tanımı gözden geçirecek olursak;
"... Toplumsal sınıf hem kendisi, hem de başkaları tarafından saygınlık, toplumsal ilişkiler, eylemler, mallar ve değer hükümleri bakımından nüfusun başka kesimlerinden farklı sayılan bir kesimidir."
"Sınıflar, aynı ekonomik durumdaki birey ve ailelerin toplanmasıdır."
"Toplumsal sınıf, toplumda servet, eğitim ve mesleksel statü bakımından aşağı yukarı benzer durumda olan insanların diğerlerinden ayrılmasıdır."
Tanımlar gözden geçirildiğinde, sınıfların hem gelire göre belirlenen bir olgu, hem de sınıf üyelerinin hayat biçimlerini, sınıf bilincine sahip olmalarını içeren toplumsal bir olgu olduğu anlaşılmaktadır. Joseph Kahl, toplumsal sınıfın özelliklerini yedi temel boyutta topluyor.
1. Saygınlık: Kimi insanlar, toplumda diğerlerinden daha fazla kişisel saygınlığa sahiptirler ve saygı ^görürler.
2. Belirli miktarda servet ya da gelire sahip olmak.
3. Toplumsal etkileşim - Geniş bir toplumda herkes herkesle etkileşimde bulunamaz. Farklı ilişki ortaya çıkar ve insanlar "kendi çeşitlerinden" olanlarla daha rahattırlar.
4. Meslek - Bazı meslekler diğerlerinden daha yüksek sayılırlar. Sebepleri ise daha fazla ödüllendirme, toplum refahı için daha önemli olma, özel yetenekler gerektirme.
5. Sınıf bilinci - Belirli düzeylerde olan kimselerin kendi toplumsal gruplarının diğerlerinden farklılığının bilincinde olmaları.
6. Değer yönelimleri - Toplumdaki kişiler farklı ya da önemli saydıkları şeyler bakımından diğerlerinden farkhdır. Belirli kişilerden oluşan gruplar, diğerlerinden farklı, sınırlı sayıdaki soyut değerler ya da değer sistemlerine sahiptirler.
7. iktidar ya da başkalarının eylemlerini denetimi altına alabilme yeteneği.
Toplumsal sınıfların doğuşu hakkındaki bazı sosyologlar "Kültür, gelenek ve alışkanlıklara" yer verirler. Yukarıda belirttiğimiz toplumsal sınıf özelliklerine sahip olmanın etkenlerinin neler olduğu bu sosyologlarca belirtilmiyor. Marxçı toplumsal sınıf anlayışında ise bu etkenler şöyle belirtilmektedir. Bu anlayışa göre sınıf tanımı:
"Üretim güçlerinin belli gelişme aşamalarında,
a. Üretim araçlarına sahiplik ya da sahip olmama,
b. Toplumsal iş-bölümü düzenindeki yerleri, dolayısıyla da sahip oldukları zenginlikleri elde etmede kullandıkları araçlar ve
c. bu toplumsal zenginliklerden aldıkları payın büyüklüğü bakımlarından birbirlerinden ayrılan geniş insan gruplarına sınıf elenir."
Bu tanıma göre toplumsal sınıfların ortaya çıkışının temel etkeni, üretim araçlarının özel mülkiyete konu olmasıdır. Bu mülkiyet düzenindeki üretim ilişkileri ise, her sınıfın toplumdaki yerini belirtmektedir. Üretim araçları ile üretim ilişkileri de o toplumdaki üretim biçimini oluşturmaktadır.
Tarih: 2016-03-02 01:56:27 Kategori: Sosyoloji
Soru Tarat
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Sorunu sor hemen cevaplansın.
Toplumsal Sınıflar Nedir
Bunlar:
a) Üst sınıf (Toplumdaki ekonomik kaynakların büyük bir kısmının sahibi olanlar).
b) Orta sınıf (Nitelikli işçi ve serbest meslek sahipleri)
c) Alt sınıf (Ücretli sanayi işçileri, köylüler)
Sosyolog Center, toplumsal sınıfları üst, orta ve alt olarak sınıflandırmıştır. Toplumsal sınıflar, çeşitli biçimlerde tanımlanmışlardır.
Örneğin birkaç tanımı gözden geçirecek olursak;
"... Toplumsal sınıf hem kendisi, hem de başkaları tarafından saygınlık, toplumsal ilişkiler, eylemler, mallar ve değer hükümleri bakımından nüfusun başka kesimlerinden farklı sayılan bir kesimidir."
"Sınıflar, aynı ekonomik durumdaki birey ve ailelerin toplanmasıdır."
"Toplumsal sınıf, toplumda servet, eğitim ve mesleksel statü bakımından aşağı yukarı benzer durumda olan insanların diğerlerinden ayrılmasıdır."
Tanımlar gözden geçirildiğinde, sınıfların hem gelire göre belirlenen bir olgu, hem de sınıf üyelerinin hayat biçimlerini, sınıf bilincine sahip olmalarını içeren toplumsal bir olgu olduğu anlaşılmaktadır. Joseph Kahl, toplumsal sınıfın özelliklerini yedi temel boyutta topluyor.
1. Saygınlık: Kimi insanlar, toplumda diğerlerinden daha fazla kişisel saygınlığa sahiptirler ve saygı ^görürler.
2. Belirli miktarda servet ya da gelire sahip olmak.
3. Toplumsal etkileşim - Geniş bir toplumda herkes herkesle etkileşimde bulunamaz. Farklı ilişki ortaya çıkar ve insanlar "kendi çeşitlerinden" olanlarla daha rahattırlar.
4. Meslek - Bazı meslekler diğerlerinden daha yüksek sayılırlar. Sebepleri ise daha fazla ödüllendirme, toplum refahı için daha önemli olma, özel yetenekler gerektirme.
5. Sınıf bilinci - Belirli düzeylerde olan kimselerin kendi toplumsal gruplarının diğerlerinden farklılığının bilincinde olmaları.
6. Değer yönelimleri - Toplumdaki kişiler farklı ya da önemli saydıkları şeyler bakımından diğerlerinden farkhdır. Belirli kişilerden oluşan gruplar, diğerlerinden farklı, sınırlı sayıdaki soyut değerler ya da değer sistemlerine sahiptirler.
7. iktidar ya da başkalarının eylemlerini denetimi altına alabilme yeteneği.
Toplumsal sınıfların doğuşu hakkındaki bazı sosyologlar "Kültür, gelenek ve alışkanlıklara" yer verirler. Yukarıda belirttiğimiz toplumsal sınıf özelliklerine sahip olmanın etkenlerinin neler olduğu bu sosyologlarca belirtilmiyor. Marxçı toplumsal sınıf anlayışında ise bu etkenler şöyle belirtilmektedir. Bu anlayışa göre sınıf tanımı:
"Üretim güçlerinin belli gelişme aşamalarında,
a. Üretim araçlarına sahiplik ya da sahip olmama,
b. Toplumsal iş-bölümü düzenindeki yerleri, dolayısıyla da sahip oldukları zenginlikleri elde etmede kullandıkları araçlar ve
c. bu toplumsal zenginliklerden aldıkları payın büyüklüğü bakımlarından birbirlerinden ayrılan geniş insan gruplarına sınıf elenir."
Bu tanıma göre toplumsal sınıfların ortaya çıkışının temel etkeni, üretim araçlarının özel mülkiyete konu olmasıdır. Bu mülkiyet düzenindeki üretim ilişkileri ise, her sınıfın toplumdaki yerini belirtmektedir. Üretim araçları ile üretim ilişkileri de o toplumdaki üretim biçimini oluşturmaktadır.
Tarih: 2016-03-02 01:56:27 Kategori: Sosyoloji
Kitaptan sorunu tarat hemen cevaplansın.
Yorum Yapx
Toplumsal Sınıflar Resimleri
-
3 5 yıl önceSosyal sınıflar piramidi2 Toplumsal Sınıflar Sunumları
-
5 Dosyayı Göster5 yıl önceToplumsal Tabakalaşma Sınıflar Slayt Sunum PPTX(Göster / Gizle) Sunum İçeriği: Düz metin (text) olarak..
1. Sayfa
TOPLUMSAL TABAKALAŞMABir toplumu oluşturan bireylerin, makam, zenginlik, siyasalgüç, gelir, prestij, meslek, ırk, eğitim düzeyi gibi bazı özellikleregöre belli bir düzende sıralanmasına “toplumsal tabakalaşma”denir.
2. Sayfa
3. Sayfa
4. Sayfa
Toplumlarda tabakalaşmadan söz edilirken “tabakalaşma piramidi” ifadesi kullanılır ve her toplumda üç ayrı tabakanın varlığı kabul edilir.
5. Sayfa
6. Sayfa
7. Sayfa
8. Sayfa
9. Sayfa
TOPLUMSAL TABAKALAŞMA TÜRLERİ KAPALI TABAKALAŞMAYARI KAPALI TABAKALAŞMAAÇIK SINIF TABAKALAŞMASIGelişmenin ve değişmenin çokyavaş olduğu toplumlarda görülür. Toplum içinde yer alan tabakaların birbirine kapalı olduğu sistemdir. Bu toplumlarda alt tabakadan üst tabakaya geçiş çok katı kurallarla tamamen önlenmiştir. Haklar doğuştan kazanılmış ya da kaybedilmiştir. Bireyin tabaka değiştirmesi normlarla (yasalar, gelenekler ve din kuralları) yasaklanmıştır.Örnek: Kast düzeni, kölelik düzeni gibi.Eşit olmayan toplumsal tabakaların varlığı yasalarla tanınmış ve korunmuştur. Bu tabakaların farklı hakları ve sorumlulukları vardır.Tabakalar arası geçiş belli kuralların yerine getirilmesi koşulu ile gerçekleşir ancak geçişler sınırlıdır. Bireyin tabaka değiştirebilmesi mesleğinde çok üstün başarı sergilemesine bağlıdır.Örnek: Zümre Sistemi (Feodalite)Günümüz modern toplumlarda görülen tabakalaşmadır. Endüstri devrimiyle birlikte ortaya çıkmıştır. Tabakalar arası geçiş serbest olduğu için dikey sosyal hareketlilik olgusunu getirmiştir. Gelişmişlik ya da az gelişmişlik orta tabakada yer alan insan sayısına bağlıdır. Örnek: Sanayi toplumları gibi.
10. Sayfa
Tarihin bütün devirlerinde insanlar arasında tabakalaşmanın varlığı bilinmektedir. Tarih boyunca görülen sosyal tabakalaşma çeşitleri şu başlıklar altında toplanabilir:İlkel toplumlarda görülen yaygın köleliğin doğurduğu tabakalaşmaOrta Çağ Avrupa’sında geniş toprak mülkiyetine dayanan feodal sistemKast sistemiStatü tabakalaşmasının doğurduğu sosyal sınıflar
11. Sayfa
HİNDİSTAN KAST SİSTEMİ
12. Sayfa
ORTA ÇAĞ AVRUPASI FEODELİTEZÜMRE SİSTEMİ
13. Sayfa
14. Sayfa
3 Dosyayı Göster5 yıl önceTOPLUMSAL YAPI SLayt SUNUM PPTXİndir : 98_toplumsal_yapi.pptx(Göster / Gizle) Sunum İçeriği: Düz metin (text) olarak..
1. Sayfa
ÜNİTE 3: TOPLUM VE TOPLUMSAL YAPI
2. Sayfa
Bundan onbin yıl öncesinde yaşadığınızı hayal edin. O günkü aileniz, arkadaşlarınız, kültürünüz, yaşadığınız çevre ve kullandığınız aletleri düşünün. Şu anda içinde bulunduğunuz toplumun size sunduğu imkanlarla onları karşılaştırın. İki toplum arasında ne gibi farklar gözünüzün önünde canlanıyor? Kendinizi büyük İskender’le veya Kleopatra ile karşılaştırın. Birçok konuda sizin sahip olduğunuz teknolojik konforun ne kadarı onlarda vardı? Örneğin İskender, imparatorluğun diğer ucunda neler olduğunu görmek için aylarca at sırtında yolculuk yapmak zorundaydı. Benzer biçimde Kleopatra da sevgilisi Sezar’dan haber alabilmek için aylarca beklemek zorundaydı.
3. Sayfa
Bu örneklerin fazla abartılı olduğunu düşünüyor olabilirsiniz. Ancak insanlık geçen zaman içinde büyük bir dönüşüm yaşamıştır. Günümüzün kapıcıları, işçileri ve öğrencileri geçmişin krallarında olmayan bir teknolojik konfora sahiptir. İnsanlık sürekli ivme kazanan bir değişim sürecinde yaşıyor. Bir toplum tipinden başka toplum tipine geçiş süreci kısalıyor.
4. Sayfa
TOPLUM En geniş anlamıyla toplum, insanları etkileyen gerçek ilişkiler bütünüdür. Bir başka deyimle, insanların bir toplum içinde var olmalarını sağlayan, birbirleriyle her tür ve biçimde kurmuş oldukları ilişkilerin bütünü toplumdur. Acaba bir toplumun varlığından söz edebilmek için hangi şartların gerçekleşmesi gerekir?
5. Sayfa
TOPLUM Bir toplumun varlığından söz edebilmemiz için;1. Ortak bir toprak parçasına sahip olunması,2. Belirli bir idare biçiminin benimsenerek ona uyulması,3. Ortak bir kültüre ya da yaşam biçimine sahip olunması gerekmektedir. Eğer bu şartlar karşılanmıyorsa bir toplumu oluşturan unsurlar eksik olduğu için, bir toplumun varlığından da bahsedilemez.
6. Sayfa
TOPLUMSAL YAPI Nasıl her organizmanın bir yapısı varsa, her toplumun da bir yapısı vardır. Bu yapı birbirleriyle ilişkili olan birtakım parçalardan oluşmuş bir bütündür ve herbir parçanın diğerinden bağımsız olarak yer aldığı tesadüfi olarak bir araya gelmiş insanlardan oluşmuş bir şey değildir.
7. Sayfa
TOPLUMSAL YAPIBir toplumun yapısı dediğimizde kastedilen nedir?Toplumsal yapı, toplumdaki organize olmuş toplumsal ilişkilerin bir bütünüdür.Toplum ve toplumsal yapı kavramları arasında nasıl bir ilişki vardır?Toplumsal yapı, toplumun bir çerçevesidir ve bu çerçeve bizler doğmadan önce, insanların birbirleriyle kurmuş oldukları ilişkiler tarafından tayin edilir. İnsanlar, belirli davranışları toplumsal yapıdaki yerlerine bağlı olarak öğrenmekte ve bunlara göre hareket etmektedir.İki toplumun farklı olduğunu ortaya koyarken ne gibi yapısal unsurlardan sözedebiliriz?
8. Sayfa
KÜLTÜR Kültür bizi saran insanlardan öğrendiğimiz toplumsal bir mirastır. Kültür, bizim etrafımızı saran ve çevreleyen bir zarf gibidir. İçinde yaşadığımız kültür bizi nasıl etkiler?Kültür kalıpları içerisinde öğrendiklerimizin tümü bizim gelecekte nasıl bir insan olacağımızı etkiler.
9. Sayfa
İnsanları anlamak için onların toplum içindeki yerlerini incelememiz gerekir. Özellikle belirgin bir toplumsal sınıf, kendini gelir düzeyi, eğitim ve mesleki saygınlıkla belirli eder. Günümüzde kalabalık bir insan grubu sahip oldukları, benzer gelir düzeyi, eğitim, yaptıkları işler ve kabaca karşılaştırılabilir saygınlık ölçütleriyle toplumsal sınıf olarak tanımlanmaktadır. Sınıfsal ortam, bireylerin davranışlarını, fikir ve düşüncelerini etkilemektedir. TOPLUMSAL SINIF
10. Sayfa
STATÜ Statü bireyin toplum içindeki pozisyonudur. Hepimizin günlük yaşamda çeşitli statüleri vardır. Örneğin; öğretim üyesi, yönetici, işçi, öğrenci gibi. Bireyin statüsü onun toplumda nereye uygun olduğunu ve kimlerle ilişki kuracağını gösterir. İnsanın doğduktan sonra, zamanla toplum içerisinde farklı sosyal konumlara sahip olmasını statü kavramı çerçevesinde nasıl açıklayabiliriz?
11. Sayfa
Bireyin sahip olduğu statü zamanla değiştiği gibi, birden fazla statüye de sahip olabilir. Ancak bu statülerden biri diğerlerine göre daha fazla önem taşır. Buna temel ya da master statü denir. Bu statü bireyin toplum içindeki kimliğini belirler. Örneğin; 36 yaşında evli ve iki çocuk babası bir öğretim üyesinin toplumda öne çıkardığı öğretim üyesi kimliği onun master statüsüdür. TEMEL (MASTER) STATÜ
12. Sayfa
EDİNİLMİŞ VE KAZANILMIŞ STATÜStatüler, edinilmiş (doğuştan) ve kazanılmış statüler olmak üzere ikiye ayrılır: Edinilmiş statüler, kişiye kendi talebine bağlı olmaksızın verilmiş olan statülerdir. Örneğin; kız, erkek, beyaz, zenci, genç..vb. Bu statüler üzerinde kişinin ya hiç etkisi yoktur ya da çok azdır. Buna karşılık kazanılmış statüler, kişinin kendi iradesi ve yetenekleriyle elde ettiği statülerdir. Örneğin; üniversite öğrencisi ya da öğretim üyesinin statüleri bu gruba girer.
13. Sayfa
ROL Belirli bir toplum içinde yer alan bireyler, üzerine aldıkları belirli rolleri yerine getirirler. Bu tıpkı bir tiyatro oyuncusunun sahnede canlandırdığı role benzer. Rol bir grup ya da toplum içindeki insanların sınırları belirlenmiş olarak oynadıkları bir oyundur. Rol ve statü kavramlarını nasıl ilişkilendirebiliriz?
14. Sayfa
Statü ve rol kavramları aynı madalyonun farklı iki yüzü gibidir. Her rolün bireyden bazı beklentileri ve ona verdiği bazı imtiyazları vardır, çünkü her rol bir statü ile ilgilidir.İnsanların toplumsal yaşamında rollerin önemi nedir?Roller insanların beklentilerini ortaya koymaları açısından önem taşırlar. Bireyler rol davranışlarını sergiler, bu rollerin bir araya gelip, kaynaşmasıyla toplum oluşur. Rollerin getirdiği sorumluluk toplumsal kargaşayı engeller.ROL
15. Sayfa
Toplumdaki statüler ve bunlara ilişkin yerine getirilmesi gereken rollerle ilgili bir örnek verelim:ROL Bay ÖrnekBabaArkadaşEşMemurRol ÇatışmasıÇocukların eğitimi ile ilgilenmekArkadaş grubu içinde yardımlaşmakAilesini maddi ve manevi olarak desteklemekİş yerindeki sorumluluklarını yerine getirmek
16. Sayfa
Burada çalışan bir erkek ailesine ilişkin sorumluluğu (rolü) ile işine ilişkin sorumluluğu (rolü) arasında kalabilir. Birine yönelik rolünü öne almak, diğerinin ihmal edilmesine yol açacaktır. Yani sık sık iki farklı statünün talep ettiği rol çatışacaktır. ROL
17. Sayfa
TOPLUMSAL GRUPLAR Toplumsal davranışlarımızın çoğu, gruplar içerisinde yer alır. Grup en az iki kişiden meydana gelen, benzer değer ve beklentilere sahip olan bireylerin düzenli etkileşimleri ile ortaya çıkan bir birleşmedir. Grup üyeleri benzer değer, norm ve beklentileri paylaşırlar.
18. Sayfa
Toplumsal Grupların Özellikleri:Gruplar birbirleriyle gerçek karşılıklı ilişkiler içinde bulunan davranışlarında da birbirlerini hesaba katan insanlardan oluşur.Ortak değerleri, kuralları, inançları vardır.Üyeleri arasında bir rol ve görev paylaşımı vardır. (Misyon)Sosyal denetim söz konusudur.SüreklidirlerGrup üyesi kendi varlığı ile üye bulunduğu grup arasında bir özdeşim kurar.Geleceğe dönük bir bakışı vardır (vizyon)
19. Sayfa
Toplum üyeleri, yaşamda kalabilmek için belirli ihtiyaçlarını karşılamak ve tatmin edici bir hayat standardına ulaşmak zorundadır. İşte her toplumda bu tür ihtiyaçları karşılamak üzere oluşmuş birtakım yapısal unsurlardan, kurumlardan bahsedilebilir. Kurum, toplumun yapısı ve temel değerlerini koruması açısından zorunlu sayılan nispeten sürekli kurallar topluluğudur. TOPLUMSAL KURUMLAR
20. Sayfa
Toplumsal kurumlar denildiğinde neler sıralanabilir?Toplumda dokuz temel kurum tanımlanmaktadır. Bunlar; aile, din, hukuk, politik, ekonomik, eğitim, tıp, bilim ve askeri kurumlardır.Toplumsal kurumlar arasında merkezi olanı hangisidir?Toplumsal kurumları aralarındaki karşılıklı ilişkiler açısından bir araba tekerleğine benzetilebilir. Merkezde yer alan ve bireyin karşılaştığı ilk kurum olan AİLE bu tekerleğin göbeğidir. Tekerleğin parmaklıkları eğitim, din, siyasal ve ekonomik kurumlardır. Kurumların çevresinde ise toplum yer alır.TOPLUMSAL KURUMLAR
21. Sayfa
Sosyolojide toplumsal düzeni sağlayan kurumlar;
22. Sayfa
Toplumsal kurumların ne gibi temel özelliklerinden bahsedilebilir?Toplumsal kurumların dört temel karakteristiği vardır. Bunlar: Her toplumsal kurum değişmeye karşı dirençlidir.Her toplumsal kurum diğer kurumlarla yoğun bir ilişki içerisindedir ve birbirlerine bağlıdır.Toplumsal kurumlar zamanla birbirlerine bağlı olarak değişebilirler.Toplumsal kurumlar bir toplumdaki temel sorunların merkezini oluşturur.TOPLUMSAL KURUMLAR
23. Sayfa
İnsanoğlu, tarihsel gelişmeyle birlikte birbirine benzemeyen binlerce toplum yeryüzünde yer almıştır. Bu gelişim sürecinde bilim adamları bu toplumların doğayı ve çevreyi değiştirmede kullandıkları teknolojinin çeşidine göre, şu şekilde ayırmaktadırlar; Avcı ve toplayıcı toplumlar, Göçebe ve çobanlık toplumları, Tarım öncesi toplumlar, Tarım toplumları, Endüstriyel toplumlar ve Endüstri sonrası toplumlar.Eskişehir Bölgesi İlkçağ dan itibaren birçok uygarlığın ve toplumun yaşadığı topraklardır. Friglere ve daha sonraki dönemlere ait eserler tüm bu uygarlıkların izlerini günümüze taşımaktadır.Bundan yüzyıllar önce, toplumsal yaşamın ilk biçimleri nasıldı? O dönemlerde insanlar nasıl yaşıyorlardı?TOPLUM TÜRLERİ
24. Sayfa
Avcı ve toplayıcı toplumlar yaşamlarının büyük bir kısmını hayvanları avlayarak, balık tutarak, yabani meyve ve bitkiler ile bal ve böcekleri toplayarak geçirirler. Basit bir teknoloji kullanırlar. Bu gruplar küçük ve dağınık olarak yeryüzünde yer alırlar ve nüfusları da 40 kişiyi geçmez. Her grubun geniş bir yaşam alanı vardır ve grup üyeleri arasında yoğun iletişim vardır. Bu tür toplumlarda en önemli kurum ailedir ve gruplarda akrabalık ilişkileri esastır. AVCI VE TOPLAYICI TOPLUMLAR
25. Sayfa
Avcı ve toplayıcı toplumlarda ortak kararlar nasıl alınıyordu?Bu toplumlarda politik kurumlar yoktur, bireyler eşittir. Her birey kabile reisliği yapabilir, kararlar grup tartışmaları sonucunda alınır. Bir yerleşim yerindeki av ve yiyeceğin tükenmesi durumunda başka bir yere gitmek zorunluluğu karşısında göç olgusu yoğundur. Zenginlik mal ve mülk sahipliği yok denecek kadar azdır. En büyük zenginlik olan bulunan yiyecek, bütün toplum üyeleriyle paylaşılır. Et genellikle bir prestij kaynağıdır. Kaynakların yetersiz olmasından dolayı, küçük de olsa bir eşitsizlik söz konusudur. Avcı ve toplayıcı toplumlarda toplumsal farklılaşma, yaş, cinsiyet ve aile kökeni gibi karakteristiklere göre oluşur.AVCI VE TOPLAYICI TOPLUMLAR
26. Sayfa
Bilindiği gibi ilk insan toplumlarının üyeleri avcı ve toplayıcıdırlar. Bu toplumlarda teknoloji zayıftır ve modern dünyada tanık olunduğu şekliyle, belirli bir ekonomi yoktur. Malların üretimi, dağıtımı ve tüketim işlemleri, aile içinde gerçekleşmektedir. Zamanla avcı ve toplayıcı toplumların gelişimi ile göçebe ve çoban toplumlar ortaya çıkmıştır.AVCI VE TOPLAYICI TOPLUMLAR
27. Sayfa
GÖÇEBE VE ÇOBANLIK TOPLUMLARI Yaklaşık on bin yıl önce, avcı ve toplayıcı toplumlar, daha çok toprağın kurak ve dağınık olduğu bölgelerde ortaya çıkan göçebe toplumlardır. Göçebe ve çobanlık toplumları yaşamlarını büyükbaş hayvan yetiştirerek ve çobanlık yaparak geçirirler. Bu toplumlar, yetiştirdikleri hayvanlara yeni otlaklar bulmak amacıyla göçebe bir yapıya sahiptirler. Bu nedenle de materyal zenginlikleri, mal ve mülk sahipliği kısıtlıdır. Avcı ve toplayıcı toplumların teknolojileri ile karşılaştırırsak biraz daha gelişmiştir. Mallarını hayvanlarla taşırlar. Göçebe toplumlar, hayvanlarının süt, yün, kıl gibi her türlü yan ürününden faydalanırlar. Akrabalık son derece önemlidir. Göçebe toplumlar sürekli hareket halindedirler.
28. Sayfa
Göçebe ve çobanlık toplumlarını avcı ve toplayıcı toplumlardan ayıran özellikler nelerdir?Göçebe yaşam bu toplum insanlarını, diğer gruplarla karşı karşıya getirerek onların etkileşimlerini artırır. Bu da ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Diğer bir sonucu ise, gruplar arası çatışmanın artmasıdır. Bu toplumlarda nüfus artmaya, politik ve ekonomik kurumlar gelişmeye, toplumsal ve kültürel yapı da farklılaşmaya başlamıştır.Bizler de tarihsel olarak göçebe bir kültürün mirasçılarıyız.GÖÇEBE VE ÇOBANLIK TOPLUMLARI
29. Sayfa
Bahçıvan kültürü özelliği taşıyan bu toplumlar, geçimlerini çapa kullanılarak yapılan tarımla sağlarlar. Tarım öncesi toplumlarda küçük bir toprak parçası üzerinde ilkel tarım aletleriyle ve el ile yapılan tarım kültürü görülmektedir. Toprağı ve üzerindeki doğayı yakarak tarla elde ederler ve toprak bıkıncaya kadar üretimde bulunurlar ve sonra da aynı işi başka bir alanda yaparak yaşamlarını sürdürürler. Yaşam süreleri çevre faktörlerine bağlıdır. Avcı ve toplayıcıların aksine, bu toplumlar daha az göçebedir. Teknoloji hala sınırlı bir düzeydedir.TARIM ÖNCESİ TOPLUMLAR
30. Sayfa
Tarım öncesi toplumlarda belirli bir üretim artışı görüldüğünden, avcı ve toplayıcı toplumlara göre daha yeterlidirler. Verimlilik artışı, toplumsal bir artık yaratmıştır. Toplumsal artık terimi, bir grup insanın ürettiği bir ürünün bir taraftan kendi ihtiyaçlarını karşılarken, aynı zamanda tarım dışı işler yapan diğer insanların ihtiyaçlarını karşılayacak kadar üretimi ifade eder. Artık ürünün doğuşunun sonucu olarak tarım toplumlarında bazı bireyler yönetim, askerlik ve dini liderlik gibi alanlarda uzmanlaşmaya başlamışlardır. Artan işbölümü, iktidar olgusundaki farklılaşmayla hiyerarşik bir toplumsal düzene yol açmıştır. Avcı ve toplayıcı toplumların bahçıvan toplumlara geçiş süreci binlerce yıl içinde gerçekleşmiştir.TARIM ÖNCESİ TOPLUMLAR
31. Sayfa
TARIM TOPLUMLARIYaklaşık 5000 yıl önce tarımın gelişimi, bu toplumlarda devrim niteliğinde değişimleri de beraberinde getirmiştir. Tarım toplumları geçimleri tarıma bağlı olan toplumlardır. Kara sabanın icadı ve gübre kullanımıyla toprağın verimliliği artırılmış, böylece tarım alanları genişlemiş, nüfus artmış ve mesleki farklılaşmalar belirginleşmeye başlamıştır. Nüfusun bir kısmının tarım dışı etkinliklerle uğraşması tarım toplumunda ihtisaslaşmış roller ortaya çıkarmıştır. Bireyler demir ustalığı, alet yapımı, hayvan yetiştirme ve inşaat gibi yeni ekonomik alanlarda roller edinmişlerdir. style.visibilityrstyle.visibility
32. Sayfa
Tarıma bağlılık, şehirlerin kurulmasını da hızlandırmıştır. Tarım toplumlarında toprağa sahip olan asiller sınıfı ile toprağa bağlı köle sınıfı belirginleşmiştir. Din de ayrı bir kurum olarak yerini almış, din adamları ve kilisenin gücü artmıştır. Ticaret gelişmiş, para alışverişlerde değişim aracı olarak yer almıştır. Tarım teknolojisi, verimli uzmanlaşma, bir toprak parçasına yerleşme ve ticaret şeklindeki dört faktör, ekonominin bir devrim niteliğindeki dönüşümünde anahtar unsurlar olmuştur. Tarım toplumları temelde toprağın işenmesi ile elde edilen tarımsal üretime dayanırlar. Bununla beraber, pulluk gibi teknolojik bir yeniliğin girişi ile çiftçiler üretimlerini büyük ölçüde artırmışlardır. Ayrıca bu sayede daha geniş toprak parçalarını, kuşaklar boyunca işlemek mümkün hale gelmiştir.TARIM TOPLUMLARI
33. Sayfa
Zamanla statü ve roller çoğalmış, nüfus artmış, şehirler ve yeni kurumlar ortaya çıkmış, sosyal sınıflar doğmuş, politik ve ekonomik eşitsizlikler toplumsal yapıda belirginleşmiş ve kültür farklılaşmıştır. Tarım toplumlarında teknoloji, insan ve hayvanların fiziki güçlerine dayanır. Ayrıca bahçıvanlık toplumlarından daha geniş bir işbölümü vardır. Örneğin balık ağlarının tamiratı veya nalbantlık gibi. İnsanlar yerleşik hayata geçtikçe, siyasal kurumlar daha da karmaşıklaşmış ve mülkiyet hakları kavramı artan bir önem kazanmıştır.TARIM TOPLUMLARI
34. Sayfa
Tarım toplumlarının zamanla gelişimi ve artık değerin çoğalmasıyla, heykeller, kamu binaları ve sanat ürünleri yaratmak mümkün hale gelmiş ve bunlar kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Günümüzde tarım toplumu olmak ekonomik ve toplumsal gelişme sürecinde geç kalmayı iade etmektedir. Bugün bizim toplumumuzun da hala büyük bir kısmı tarımsal alanlarda yaşamakta ve çalışmaktadır.TARIM TOPLUMLARI
35. Sayfa
ENDÜSTRİYEL TOPLUMLAR Endüstriyel toplumlar makinalaşmış insan emeğinin yerini makinanın aldığı toplumlardır. Endüstri Devrimi, bilimsel bilgilerin üretim teknolojisine uygulanması, yeni enerji kaynaklarının bulunması ve hayvan gücünün yerini bu tip enerji kaynaklarının alması süreçlerini içermektedir. Keşif ve icatlar da yeni keşiflere yol açarak, endüstri toplumlarını hızlı bir değişim temposuna çıkarmıştır. Endüstri çağı, “en çok değişen ve değiştiren çağ” olarak adlandırılmıştır.
36. Sayfa
Freyer’e göre, İngiltere’de endüstri toplumu altı dalga halinde gelişmiştir:Dokuma dalgasıDemir ve çelik dalgasıUlaştırma çağı dalgasıKimya çağı dalgasıElektirik endüstrisi dalgasıBenzin motorları çağı.Daha sonra bu dalgalara yedinci olarak atom çağını eklemek yoluna gitmiştir.Bu değişmeler sadece fabrikalarda, şehirlerde ve maden ocaklarında değil her yerde olmuştur. Endüstrileşmenin ekonomi, aile, eğitim ve bilim gibi toplumsal kurumlar üzerinde yaygın etkileri gözlenmiştir. Endüstrileşmenin bir diğer yaygın etkisi, sosyal eşitsizliği azaltmasıdır. ENDÜSTRİYEL TOPLUM
37. Sayfa
Endüstri toplumunun gelişi ile ortaya çıkan değişiklikleri ana başlıkları ile şu şekilde sıralayabiliriz:Endüstriyel üretim ön plana geçmiştir.Yeni sosyal sınıflar ortaya çıkmıştır.İşbölümü, uzmanlaşma ve standartlaşma artmıştır.Kentleşme ortaya çıkarken cemaat hayatı gerilemiştir.Sekülerleşme ve rasyonelleşme endüstri toplumunun alamet-i farikaları haline gelmiştir.Sermaye birikimi ve bürokratik örgütler artmıştır.ENDÜSTRİYEL TOPLUMLAR
38. Sayfa
Teknolojik gelişme ve modernleşme, endüstri toplumunun ortaya çıkışını hem etkilemiş, hem de sonuçlarından etkilenmiştir. Bir taraftan bireyleşme ve toplumsal farlılaşma artarken, diğer taraftan da kitle üretimi ve eğitimi benzeşmeyi artırmıştır. Endüstri toplumunun gelişimine paralel olarak, çoğulcu toplumlar ortaya çıkmıştır.ENDÜSTRİYEL TOPLUMLAR
39. Sayfa
İşgücünün vasıf düzeyi artmış, bilim başta çalışma hayatı olmak üzere toplumsal hayatın her alanına uygulanmıştır.Endüstri toplumları, aynı zamanda paranın ve çekirdek ailenin egemenliğinin arttığı toplumlardır.Endüstri öncesi toplumlarda statüler daha çok edinilmiş iken, endüstriyel toplumlarda kazanılmış statüler önem kazanmıştır. Toplumdaki sınıfların sayısı artarak, çoklu yapıda bir sınıf olgusu gelişmeye başlamıştır.ENDÜSTRİYEL TOPLUMLAR
40. Sayfa
Bilgi toplumu ya da enformasyon toplumu olarak da adlandırılan endüstri sonrası toplumlarda bilgi, ileri teknoloji ve hizmet sektörü ön plana çıkmıştır. Endüstriyel toplumlarda fabrika üretimi egemen iken, endüstri sonrası toplumlarda bilginin üretimi ya da aktarımı giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Endüstri sonrası toplumda, üretim sürecindeki değişimler yanında, kültürel ve toplumsal boyutta köklü değişimler yaşanmaktadır.ENDÜSTRİ SONRASI TOPLUMLAR
41. Sayfa
Endüstri sonrası toplumların özellikleri şu şekilde sıralanabilir:Ekonomik yapıda dönüşüm: Endüstriyel mal üretiminden hizmetlere yöneliş olmuştur. Yükselen yeni sınıflar: Hizmet sektörünün gelişmesiyle eğitim, idare ve büro işlerinin artışıyla da beyaz yakalı işçilerin yapacakları işlerin sayısında çok büyük artışlar ortaya çıkmıştır.Bilginin artan rolü: Bilgi, endüstri sonrası toplumun temel eksenidir ve stratejik kaynak haline gelmiştir. Enformasyon teknolojileri: Enformasyon teknolojisi enformasyon toplumunun doğuşunda büyük bir role sahiptir.ENDÜSTRİ SONRASI TOPLUMLAR
42. Sayfa
TÜRKİYETürkiye, bugün tarım, endüstri ve endüstri sonrası toplum aşamalarını bir arada yaşamaktadır.
1 Dosyayı Göster5 yıl önceSosyolojinin Problemli Bir Konusu Olarak, Sosyal Sınıf Kavramı Üzerine Önemli Sosyologların Düşünceleri ve Yorumlarİndir : 40_sosyal-sınıflar.docx(Göster / Gizle) Sunum İçeriği: Düz metin (text) olarak..
SOSYOLOJİNİN PROBLEMLİ BİR KONUSU OLARAK, "SOSYAL SINIF" KAVRAMI ÜZERİNE ÖNEMLİ SOSYOLOGLARIN DÜŞÜNCELERİ VE YORUMLAR Özkan AÇIKGÖZ* 1. GİRİŞ Sosyoloji'de "sınıf kavramı incelenirken, meseleye sosyal gerçeklikten mi, yoksa "sınıf sözcüğünün ifade ettiği manadan mı girilecektir? Sözcüğün ne mana ifade ettiği, sözlükte nasıl tanımlandığı önemli olabilir. Fakat sosyal gerçeklikten bağımsız bir sözlük çalışması, her şeyden önce sosyolojik bir çalışma olmaktan uzak olacaktır. Bu gerçeği Philippe Beneton şöyle dile getirir: "Sözcüklere gereğinden fazla bağlı kalınırsa başka bir tehlike ortaya çıkabilir: sözcüklerin içinde boğulmak ve reel olanı gözden kaçırmak. Önemli olan, gerçeğin kendisimde ilgilendiren öze ilişkin sorunlardır. Terminoloji sorunu -toplumsal sınıftan ne anlaşılmalıdır?- öze ilişkin sorunlara tabidir."1 Beneton bu uyanyı yaptıktan sonra, sosyal hayata malolmuş bir sözcüğün incelenmesinde, iki tip tanımlama yolu seçilebileceğini belirtir. Bunlar da 'adsal tanım' ve 'reel tanım'dır. Adsal tanımı sözcüğün tanımlanması olarak görür. Ona göre adsal tanım, sözcüğün belirttiğini söylemekle yetinir ve reel olana ilişkin hiçbir öneri içermez. Diğer yandan reel tanım ise olup bitenin tanımıdır, sosyal gerçekliği içinde onu tanımlamayı amaçlar, reeli yorumlar. Araştırmada metoda yönelik bu uyanları göz önünde bulundurmak kaydıyla, 'Sosyal sınıfların sosyoloji ilmi çerçevesinde tahlil ve tedkikine geçmeden önce Beneton'un belirttiği üzere, sosyal gerçeklik içerisinde 'sınıf sözcüğünün dünden-bugüne doğru nasıl geldiği ve ne tür bir değişim geçirdiği noktasına değinmek isabetli olacaktır. Philippe Beneton "Toplumsal Sınıflar" adlı kitabında sınıf sözcüğünün tarihi köklerine şöyle işaret eder: "Sınıf sözcüğü (classe) Fransızca'ya 14., İngilizceye ise (class) 16. Yüzyılda girdi. Her ikiside Latince "classis" sözcüğünden gelir; "classis" sözcüğü ise yurttaşları sahip olduklan servete göre ayıran çeşitli kategorileri belirtirdi. 17. ve 18. Yüzyıl Fransızcasında bu terim kategori terimine yakın daha genel bir anlam taşıyordu. Sözcük, toplumsal farklılıkları belirtmekte kullanılıyordu, ama zamanın, daha iyi oturmuş özellikle sıra ve meslek gibi hiyerarşi bildiren diğer kavramlar arasında ayrıcalıklı bir yere sahip değildi. Sözkonusu durum, aynı dönemlerde (yaklaşık 1770'e kadar) İngilizce için de geçerliydi. "Class" sözcüğü hem kişileri, hem de şeyleri sıralamada/dü¬ zenlemede kullanılıyordu: toplumsal gerçekliğe uygulandığında ise, aynı anlam öbekleri içinde diğerlerinden pek farkı yoktu, hatta daha önemsizdi ve toplumsal örgütlenme ya da hiyararşi konusunda özgün bir anlam taşıyordu."2 Diğer taraftan XVIII. yüzyılda Fergüson ve Millor'ın 'sınıf kavramım kullandıklarını görüyoruz3. Beneton, aynı bölümün devamındada 'sınıf sözcüğünün değişim/kavramlaşma sürecine değinir: "Değişiklik önce 18.yüzyıl sonundan itibaren İngiltere'de, daha sonra da 19. yüzyılda diğer Avrupa ülkelerinde meydana geldi. Sınıf sözcüğü az ya da çok, açık bir şekilde, bir anlamda kendi özerkliğini kazanırken, önceki terimlerden başka şeyler ifade etmeye başladı, toplumsal aynm ve ilişkileri farklı düşünmenin bir anlatım şekli oldu. Sosyolojik ya da sosyolojiksiyasal düyüncenin önemli bir kavramı haline gelen modern toplumsal sınıf kavramının tarihi böylece başlıyordu."4 Beneton'a göre de sınıf sözcüğü bugünkü popülaritesine Marx sayesinde kavuşmuştu. Kendi ifadesiyle " 1870'e doğru sınıflar mücadelesi deyimi hemen hemen hiç bilinmiyordu -sınıf çelişkisi biliniyor olsada- ama Kapital'in 1872' de ve Engels'in yapıtlarının yayımlanmasıyla birlikte yayılmaya başladı. Diğer dillerde olduğu gibi Fransızca'da da Marx toplumsal sınıf değimine damgasını sürekli vuracaktı."5 Sosyal sınıfların geleneksel toplumlarda, bir diğer ifade ile, sanayi öncesi toplumlarda da var olmasına rağmen, bu konunun bugün bu denli araştırma ve tartışma mevzuu olması, onu inceleyen, kapsamına alan "Sosyoloji"nin bir bilim olarak ortaya çıkmasının, Sanayi İnkilabı'ndan sonraya dek gelmesinden çok; Komünist manifestonun teorisyeni Kari Marx'ın 'sınıf olgusunu kendine en temel bir ilham kaynağı olarak almasındandır. Bu hususla ilgi olarak Ray¬ mond Aron'un Sınıf Mücadelesi adlı kitabını çeviren Erol Güngör'ün bu kitabın önsözünde şöyle bir değerlendirmesi vardır: "Marksizm denen bir doktrin ortaya çıkmasa ve bugün bu doktrinin propaganda gücünü kullanan Marksist (Komünist) ülkeler bulunmasaydı, sosyal tabakalaşma konusu hiçbir zaman şimdiki gibi önemli bir mesele teşkil etmezdi. Marksizm sosyal sınıfların doğuşu ve bunlar arasındaki eşitsizlik hakkında yeni bir yorum getirmiş, ve başka yerlerde aranan pekçok çözümlerin sınıf meselesinde bulunabileceği hakkında oldukça kuvvetli ve yaygın bir kanaat uyandırmıştır."6 'Sınıf kavramı için: "Sosyoloji dilinin en çok kullanılmakla beraber en az tarif edilmiş tabiri"7 nitelemesi yapan Raymond Aron da bu hususta kendine şu soruyu sorar; "Eğer sınıfı tarif etmek ve hudutlarını çizmek bukadar güç ise, ne diye sosyologlar böyle karanlık bir kavrama takılıp kalıyorlar? Bir ilmin merkezi kavramını teşkil eden ve beş asır sonra da hemen başlangıçtaki müphemliğini muhafaza eden bu kavramın cazibesi nereden geliyordu?" Ve yine kendisi cevap verir: "Bu soruya verilecek ilk cevap Marksizmin cazibesidir. Eğer Marksizm olmasaydı, sınıf kavramını böyle siyasi sahada kullanmasa ve Marksist olmayanlar üzerinde devamlı tesir yapmasaydı, hele kendini resmen Marksist ilan eden bir devlet çıkmasaydı, bu kavram hiçbir zaman nazari ve ampirik sosyolojide oynadığı rolü oynayamazdı. Hele Marksizmin yakın zamana kadar tesirli olmadığı bir Batı ülkesinde, yani Birleşik Devletlerde yıllar boyu sosyal sınıftan, bilhassa Marksist manada sosyal sınıftan hemen hiç bahserdilmezdi."8 O halde sınıf kavramını öncelikle Mant'ın anladığı ve yorumladığı haliyle incelemek ve böylece tarihi ideolojik arka planına göz atmak, meselenin reel ve pratik yönününün araştırılması bakımından son derece önem arzedecektir. 2. Marx'a Göre "Sosyal Sınıfın Mahiyeti Marx'ı, "Sosyal Sınıf kavramını veya "sınıf çatışması"nı ilk kez ortaya atan değil fakat, yeni bir boyut katan kişi olarak görmek daha doğru olur. Zira kendisi de bu konuda benzeri görüşler serdetmiş:"Bana gelince, ben ne modern toplumda sınıfların varlığını, ne de sınıflar arasındaki mücadeleleri bulma onuruna sahibim. Benden çok önceleri burjuva tarihçiler bu sınıflar mücadelesinin tarihsel gelişimini ve burjuva ekonomistlerde sınıfların iktisadi açıklamasını betimlediler"9 uyarısında bulunur. Diğer taraftan "Marx, kendi düşüncesinde o denli önemli olmasına rağmen, bu sınıf kavramının sistematik bir tanımını yapmaya çalışmadı. Daha genel olarak; Marx'ta ne modern toplumlardaki ayırdedici sınıfların kesin bir sıralaması, ne de modern toplumlarda sınıfların önceki toplumlardakilere göre kesin bir tanımı vardır. Kısaca Marx'ta sınıf kavramı belli bir belirsizlik taşır."10 Peki Marx'in sınıf kavramı, sınıflar ve sınıf çatışması konusuna katkısı, getirdiği yenilik ve boyut nedir? Marx bu soruya şöyle cevap verir: "Benim getirdiğim yenilik şunu kanıtlamak oldu; 1-Sınıfların varlığı sadece üretimin belli tarihsel gelişim evrelerine bağlıdır. 2-Sınıflar mücadelesi zorunlu olarak proletarya diktatörlüğüne varır. 3-Bu diktatörlükte tüm sınıfların ortadan kalkmasından ve sınıfsız bir topluma geçişten ibarettir."11 Raymond Aron "Marx'in Sosyolojisi bir sınıf kavgası sosyolojisidir" der ve ekler "Peki ama bir toplumsal sınıf nedir? ...Kapital'in el yazmalarının son sayfalarında bulunan klasik bir metin vardır: Engels'in Kapital'in üçüncü kitabında yayımladığı ve başlığı "Sınıflar"olan son bölüm. Kapital, Marx'in temel bilimsel kitabı olduğundan bu metne başvurmak gerekir, ama ne yazık ki eksiktir. Marx şöyle yazar: Gelir kaynakları sıarasıyla ücret, kar ve toprak rantı olan basit emek gücü sahibi, sermaye sahibi ve toprak sahibi; buna göre ücretliler, kapitalistler ve toprak sahipleri kapitalist üretim sistemi üzerine kurulu çağdaş toplumun üç büyük sınıfını oluştururlar. Burada sınıf ayırımı gelirin ekonomik kaynağının klasik ayırımı üzerine kuruludur; Sermaye, kar, toprak rantı, emek, ücret, yani 'üretimin toplumsal sürecinin bütün gizemlerini kapsayan 'üçlü formül' adını verdiği şey."12 Görüldüğü gibi Marx'in en temel kitabından özenle çekip alınan bölüm bile "sınıfı tarif edebilmekten uzaktır. Raymond Aron "sınıf mücadelesi" adlı kitabında Marx'in sınıf kavramını hiçbir eserinde sistemli bir incelemeye tabi tutmadığını söyler. O'na göre Marx sırf ilimle uğraşan bir adam değildi, aynı zamanda bir siyaset adamı ve bir peygamberdi! Fakat kötü bir sosyolog ve iyi bir peygamber. "Müphemiyet ise" der Aron:"Bir doktrinin başarısını fırenleyecek yerde onu büsbütün hızlandırır. Bir sınıf ve sınıf mücadelesi doktrinini yaymak, bu kavrama kesin bir mana verilmediği zaman çok daha kolaydır."13 der. Aron'a göre: "Maksizm, Eski Rejim toplumunun modern toplumun ışığında ve modern toplumun da Eski Rejimin ışığında yapılan bir yorumudur."14 Bu cümleden de anlaşıldığı üzere Marx bütün bir tarihe ve geleceğe kendi devrinin penceresinden bakmış ve toplumlanda aynı devrin şartlarına göre sosyal dizayna sokmuştur. Bu metodun ise sosyolojiye uyduğunu söylemek güçtür. Amiran Kurtkan Bilgiseven'de Marx'm sınıf anlayışını şöyle özetler: "Marx esas itibariyle iktisadi kritere dayanmış ve sınıf farklarını iktisadi farklılaşmanın bir tezahürü telakki etmiştir. Marx'a göre ferdin iktisadi sınıfını tayin eden belli başlı kriter istihsal vasıtalarına sahip olup olmama keyfiyetidir."15 Bir diğer önemli Türk sosyoloğu Erol Güngör ise, Marx'in sınıf anlayışını şöyle dile getirir: "Marx'a göre sınıf denince, üretim mekanizması içindeki yerleri aynı olan bir insan grubu anlaşılır. Kapitalist sınıf üretim vasıtalarına sahip olanlardır. İşçiler ise bu sınıf tarafından istihdam edilerek üretim yapan fakat hiçbir üretim vasıtasına sahip olmayan sadece günlük gelirleriyle yaşayanlardır. Bunların dışında birde Orta Çağın kalıntısı halinde devam eden mülk sahipleri vardır. Köylülere gelince onlar sınıftan ziyade bir yığın meydana getirirler, çünkü bunlarda sınıf şuuru yoktur."16 2.1. Marx'in "Sınıf Anlayışında "Sınıf Şuuru"nun Önemi R. Aron, Marx'm "sınıf anlayışında, sınıf şuurunun önemini şöyle dile getirir: "Uğraş birliği, düşünme ve yaşama biçimi, toplumsal bir sınıfın gerçekliğinin zorunlu koşuludur, ama yeterli koşulu değildir. Sınıf olması için birlik bilinci ve öteki toplumsal sınıflardan ayrılık duygusu, hatta öteki toplumsal sınıflara karşı düşmanlık duygusu olması gerekir. Ayrı bireyler sadece bir başka smıfa karşı ortak bir savaş yürüttükleri ölçüde bir sınıf oluştururlar."17 Görüldüğü gibi Marksist düşüncede bir sınıfın oluşması için "yaşam tarzı" gerek şart, . fakat yeter şart değildir. Bu boşluğu ancak sınıf şuuru doldurabilir. "Sınıf Şuuru" kavramı Marksist smıf anlayışının çok önemli bir parçasıdır" der ve devam eder Erol Güngör: "Herhangi bir sosyal kategorinin sınıf sayılabilmesi için bu kategorideki insanların sadece üretim vasıtaları bakımından aynı durumda bulunması (objektif sınıf mevkii) yetmez. Aynı zamanda bu grubun kendini başka gruplardan ayrı tutması ve onlara zıt menfaat ilişkileri içinde olduğunu bilmesi (sübjektif sınıf şuuru) da gerekir, işçilerin hayat tarzları onların böyle bir şuur etrafırda birleşmelerine imkan verdiği halde, köylüler bütün ülke çapında bir teşkilat içine giremedikleri için Marx onlara sınıf demiyor."18 Hatta Marx'in köy insanını, sınıf şuuruna sahip olamadıklarından dolayı "patates çuvalı"na benzettiği hemen herkesçe malumdur. "Sınıf şuuru" noktasında aynı gerçekleri Amiran Kurtkan Bilgiseven şöyle sıralar; "Marx, sınıfı bir cemiyetin iktisadi bünyesindeki sadece aynı objektif durumda bulunan fertlerin teşkil ettiği büyük bir grup olarak teşhis etmemiş, fakat iktisadi ve siyasi mücadele için teşkilatlanma şartı üzerinde ehemmiyetle durmuştur. Şu halde ona göre düşmanlık duygusu ve mücadele arzusu bir grubun sosyal sınıf teşkil edebilmesinin esaslı şartlarından biridir. Aynı iktisadi durumda bulunmalarına rağmen birbirlerinden tecrit edilmiş vaziyette olan ve temasa geçerek teşkilatlanamayan köylü sınıfını bir patates çuvalına benzetmesi bundan ötürüdür. Ancak, fertlerin belirli bir sosyal sınıf teşkil edebilmeliri için dayanışma halinde bulunabilmelerini temin edecek kadar sınıf şuuruna sahip olmaları şartı modern sosyologlar tarafındanda kabul edilmekle beraber, bu şuurun başka sınıflara düşmanlık hissi halinde tecelli etmesi gerektiği ileri sürülemez."19 Görüldüğü gibi Bilgiseven sınıf şuurunu kabül etmekle beraber, bu şuurun bir düşmanlık hissine mesned teşkil etmesi hususuna eleştirel yaklaşmaktadır. Aynı eleştiri daha geniş kapsamlı olmak üzere Raymond Aron'da da vardır. Onun yaklaşımı ise şudur: "Bir grubun sımf sayılması için, hiçbir zaman bir yerde yanyana gelmeyecek (modern bir ordu gibi, sınıf da katiyyen gözle görülen bir bütün değildir.) kadar çok sayıda fertlerden teşekkül etmesi lazımdır. Bir sosyal sınıf ne bir teşkilat gibi kurulur, ne de kanunla meydana getirilir; insan farkında olmaksızın bir sınıfa girebilir ve oradan çıkabilir. Bir ferdin şu sınıfa mı yoksa bu sınfa mı mensup olduğu her zaman katiyyetle bilinemez, her ferdin kendi mevkii hakkındaki fikri sosyologun incelediği unsurlardan sadece bir tanesini teşkil eder. Eğer aynı sosyo-ekonomik durumda bulunan çok sayıda insan birbirine benzer şekilde düşünseler ve bir grup teşkil ettiklerinin şuuruna varmış olsalardı, mükemmel bir sosyal sınıf örneği görürdük. Ama böyle tam manasıyla ideal bir sınıfın ne Fransız veya Amerikan cemiyeti gibi bir cemiyette mevcut bulunduğunu, ne de bir kapitalist cemiyetteki çeşitli sosyal grupların bu ideale aynı derecede yakın veya aynı derecede uzak bulunduklarını hiçbir şekilde isbat edemiyoruz. Belki bazı sosyal sınıflar gerçek olmaktan ziyade fiili birer sınıftır, yani fertlerin sosyo-ekonomik şartları benzer olmakla beraber bunlarda ne sınıf şuuru, ne de müşterek hareket iradesi vardır."20 Hakikatende sosyal olan bir kurumda şuur aramak, ancak ideoloijik bir dürtünün eseri olabilir. Hangi toplum kültürünü, geleneğini şuurlu olarak meydana getirir? Sosyal müesseseler ferdi şuurun üzerinde bir külli şuur ürünüdürler. Bu itibarla bir sosyal sınıfın oluşmasında şuur aramak sosyolojik olmaktan çok ideolojiktir. 2.2. Marx'ın Sınıf Anlayışına Yönelen Tenkitler Toplumlar tarihte sosyal sınıflar olarak mı tezahür etmişlerdir? Tarih bu sosyal sınıfların çatışmasından mı ibarettir veya tarih bu çatışmaya sahne olmuş mudur? Tarih hangi ölçüler içinde sınıflar mücadelesi tarihidir? Kısaca toplumsal sınıflar, tarih boyunca Marx'in kendilerine yüklediği rolü oynadılar mı? Bu ve benzeri sorular bütün toplumbilimcilerin kafalarına takılan soru işaretleri olagelmişlerdir. Bazı sosyologlar bu sorulara açık ve sert bir üslupla olumsuz cevap vermişlerdir. Şimdi bunlardan bazılarının görüşlerini vermeye çalışalım. "Toplumsal Sınıflar" adlı kitabı yazarak bu alanda önemli bir boşluğu dolduran Philippe Beneton sözü geçen kitabında; Marksist düşüncenin yanlış bir çözümlemede ve tutarsız bir tahminde bulunduğunu ve bunu tarihin apaçık ortaya koyduğunu ifade eder: "Sonuç olarak tarihin hükmü kesindir: Marx'tan sonra olduğu gibi ondan öncede tarihi yapan, Marksist bağlamda sınıflar mücadelesi değildir ve sınıflar mücadelesi adma yapılan tarih Marksistleri hayal kırıklığına uğratacak pek çok şeyle doludur." Beneton bu cümleden sonra cevaplanması gerektiğine inandığı şu soruyu dile getirir; "Sovyet deneyimi denen dramatik deneyimde Marx'in sorumluluk payı nedir?" Ve kendi sorusuna yine kendisi cevap verir; "Marx elbette, kendi adına yapılanlarda istediği şeyi önceden bilemezdi, ama düşüncelerinin mantığı, tilmizlerinin vardığı yere götürmüyor muydu?" Ve Beneton Marx hakkında vurucu son iki cümle daha söyler: "Ütopya vazetmek tehlikeli bir şeydir, hele ütopyayı acımasız bir savaş bağlamında vazetmek çok daha tehlikelidir. Sınıflar mücadelesi kuramı, sonuç itibariyle, kötünün kötülere bağlı olduğunu söyler, bu kuram nefreti şimdi, sevgiyi daha sonrası için över."21 Aron bir cemiyette sınıf mücadelesinin olabilmesi için teoride üç şartın gerçekleşmesi gerekir der ve bu üç şartı şöyle sıralar: "Bir fert mesela işçi, kendi ferdi kaderinin kendi faaliyetlerine göre şekil aldığını değilde, mensup bulunduğu sınıfın kaderine bağlı olduğunu düşünmelidir. İkincisi, imtiyazsız grupların mensupları sadece şiddet yoluyla kendilerine fayda sağlayabileceklerine veya fertler veya gruplar arasındaki devamlı rekabet içinde eşit neticeler alabileceklerine inanmalıdırlar. Ve nihayet, fertler milli cemiyetten ziyade bir sınıfa bağlı olduklarını, çünkü uzun vadede kendi kaderlerinin ancak cemiyetin topyekün bünye değiştirmesi ölçüsünde düzeleceğini düşünmelidirler."22 O'na göre Sovyetlerde sınıf mücadelesine imkan vermeyen şeyin bu ülkedeki iktisadi rejim değil fakat, siyasi rejimdir. Pierre Laroque'de "Sosyal Sınıflar" adlı kitabında Marx'in sınıf anlayışını şöyle anlatır ve kritiğe tabi tutar: "Marx'in klasik ayrımı sadece ekonomik bir kıstasa dayanır. Bu ayrımda birbirme zıt yalnız iki sınıf vardır: Varlıklılar ve varlıklı olmayanlar. Birinciler bütün istihsal vasıtalarını ve sermayeyi ellerinde bulunmdururlar. Böylecede ekonomik ve hatta siyasi hayatı tamamen idareleri altına alırlar. Diğer sınıfın sahip olduğu sadece çalışma gücüdür ve bu sınıf kendisini istirmar eden önceki sınıfa tabi vaziyetindedir. Bu şema XIX. asır ortalarının sanayileşmiş toplumu için geniş ölçüde doğru idiysede modern toplumların karmaşık durumlarına tam olarak uymaz. Değeri, zamanımızdaki sosyal sınıflar ayırımında ekonomik tesirlerin önemi üzerine dikkati çekmesindedir."23 Laroque'nin bu son cümlede vurguladığı husus günümüz modern toplumlarının sınıf yapısına işaret etmesi bakımından çok önemlidir. Zira sanayi ihtilali sonrası modern toplumda, Orta Çağ Avrupasında görüldüğü gibi din kurumunun ve feodal idarenin dayatması sonucunda yapılanan bir sınıf şekli görülemezdi. Çünkü modern toplumun en önemli iki ayağı buna engel teşkil etmekte idi. Dinin buyurgan ve yüksek konumunun irtifa kaybetmiş olması, diğer taraftanda, cumhuriyet ve demokrasi gibi insana bir erdem gözüyle bakan anlayışların revaç bulması... Nihayet modern toplumda, Hindistan'da görüldüğü gibi bir kast sistemide görülemezdi. Çünkü modern toplum ve dünya düşünceleri mesela eşitlik ve insan haklan gibi kriterler bu tip bir yapılanmaya modern dünyada en büyük engeli teşkil etmekte idiler. Bu nedenle sınıf yapısının, tabakalaşmanın veya farklılaşmanın yegane değil fakat önemli bir sebebi olarak, Marx'in ısrarla vurguladığı ve Laroque'nin de modern toplum için önemine atıfta bulunduğu iktisadi imkanların, ekonomik gücün sosyal yapı üzerindeki belirleyiciliğinin son derece önem kazanmış olmasıydı. Diğer taraftan Marx, toplumların geçmişte sınıf yapısına sahip olduğunu ve tarihinde bu sınıfların aktörlüğünde teşekkül ettiğini iddia etmekle, kendi tezine tarihi bir mesned bulmuş ve bir süreklilik atfetmiştir. Fakat ne tarihin bahsedildiği gibi sınıf mücadelesi temeli üzerine yükseldiği ve ne de bu tip bir toplum yapısının, geleceğe dönük bir sürekliliğinin olduğu ilmi çevrelerde genel kabul görmüştür. Marx'in sınıf anlayışı hakkındaki ifadelerimize son vermeden, şunu da belirtmekte fayda var; bütün bunlara rağmen, Manc'ı kendi şartları içinde değerlendirmek ve onu bütün bu düşünceleri savunmaya iten kapitalizm rüzgarının etkisini göz önünde bulundurmak gerekir. Beneton belki bu düşünceden hareketle "Eğer Marx kötü bir kahin idiyse, bu onun aynı zamanda kötü de bir tarihçi olduğunu gösterir mı?"24 diye sorarak, insanların kategorize edlimesinin, tarihi süreç içerisinde toplumların büyük bir problemi olduğuna işaret etmek ister. Evet Marx gelecek adına dile getirdiği kehanetlerinde yanılmıştı, fakat unutmamak lazımki Marx'i, bu kehanetlerini dile getirmeye iten zamanın şartları ve öteden beri birikerek gelen toplumsal dinamikler vardı. Belki Marx'in en büyük talihsizliği, Marx'a rağmen bir Marksizmin ihtas edilmesi ve bununla kitlelere yön verilmeye çalışılması olmuştur. 3. Max Weber'e Göre "Sınıfın Mahiyeti "Sosyal Sınıf kavramını aydınlatma yolunda, bu kavrama fikirleri arasında çokça yer vermiş ve onun genel çerçevesini belirlemede büyük rolü bulunan ikinci bir sosyolog olarakta Max Weber'in fikirlerine başvurulması, yeni.bir ufuk ve bakış açısı kazanmak itibariyle son derece önem arzetmektedir. Weber'e göre: "Modern sanayi gittikçe daha karmaşık bir organizasyona ihtiyaç göstereceği için, bu faaliyeti idare etmek üzere dev bir bürokrasi ortaya çıkacak, herşey bu bürokrasinin ve ona sahip olan devletin kontrolü altına girecektir." Şu halde, der Erol Güngör: "Eski kapitalistler ve işçi sınıfı şeklindeki hiyerarşi yerine bir bürokratik hiyerarşi önem kazanacaktır."25 Yani sınıflar mülkiyet farkına istinaden değil, statü farkına binaen tezahür edecektir. Erol Güngör Marx ve Weber'in sınıf anlayışını sırasıyla şöyle mukayese eder: "İnsanın esas özelliği kendi işini ve kendi hayat tarzını istediği gibi seçmesiydi, ama kapitalist sistem ona bu imkanı vermiyordu. Böylece işçi hem eziliyor, hem yabancılaşıyorldu. Sınıf cemiyeti insanları böyle yarı insan yan hayvan bir şekilde yaşamaya zorladığı için bir çeşit köle cemiyeti idi. Marx, bu köleliğin esasını teşkil eden özel mülkiyetin kaldırılmasıyla hem "sınıfın hem de "yabancılaşma"nın ortadan kalkacağını iddia etti. Max Weber'e göre ise insanın insanlık vasıflan veya insanca yaşama denilen şeyden uzaklaşmasının asıl sebebi bürokratlaşma olayı idi. "Modern sanayi cemiyeti ister kapitalist ister sosyalist bir rejimle yönetilsin, bürokrasinin git gide büyümesine yol açacak ve buda insanları bir çarkın dişlileri haline getirecektir. Üstelik Sosyalizm daha çok merkezi planlamayı, daha çok bürokratlaşmayı gerektirdiği için, sosyalist rejimlerde insanlar daha çok insanlıktan uzaklaşacaklardır." Ve arkasından Weber'in en vurucu cümlesi gelir: "Birbiriyle iktisadi rekabete giren insanların ikisinin de refaha kavuşması mümkün olduğu halde, bürokraside birinin istediği hedefe ulaşması öbürünün kaybetmesi manasına gelmektedir."26 Bu ifadelerden sonra varılacak en önemli sonuç şudur: Max Werner kapitalizmin kötü yüzünü, Marx'in iddia ettiğinin aksine, insanları kapitalist ve proleter diye iki kesime ayırarak değil, büyük kitleleri bürokrasinin çarkları arasında ezerek göstereceğini iddia eder. 4. "Sımf Kavramı"nı Aydınlatmaya Yönelen Genel Sosyoloijk Değerlendirmeler Öncelikle belirtmek gerekir ki, "kesin sınıf tariflin gibi, kesin sınırlara sahip sınıflardan da bahsedilemez."27 Fakat sosyologlar, genel hatlan ile sınıf kavramının sınırlannı belirlemeye çalışmışlardır. Burada sınıf ile ilgili önemli görüşleri olan bir kısım sosyologlann düşüncelerine yer vereceğiz. T. Persons, tarih boyunca insanların birbirlerini sosyal hiyerarşi içinde sıralarken başlıca şu özelliklere baktıklannı söyler: "Akrabalık münasebetleri, otorite ve iktidar, mal veya servet, şahsi vasıflar, başanlar. Her devirde bunların hangisine öncelik verilerek insanlann belli sosyal mevkilere konacağı o devrin hakim değer sistemine bağlı olmuştur. Mesela feodal cemiyette insanların doğuştan getirdiği vasıflar önem kazanır. Kapitalist cemiyette iktisadi güç önemlidir. Sosyalist sistemlerde ise (ideal olarak) herkes mevkiinin gerektirdiği rolü nasıl ifa ettğine göre değerlendirilir. Mamafih hiçbir cemiyet katıksız olarak bu üç tipten birine girmediği için, her cemiyette, hiyerarşi yukarıda sayılan beş unsuruda içine alır."28 Fakat sınıf sisteminin oluşumu bakımından toplumlan modern ve geleneksel diye ikiye ayırırsak diyebiliriz ki; Geleneksel toplumlarda ve modern toplumlarda sınıf sistemini meydana getiren temel kriterler farklıdır. Geleneksel toplumlarda bu temel kriteri verilmiş özellikler oluştururken, modern toplumlarda kazanılmış özellikler önem kazanır. Pierre Laroque, geleneksel toplumlara dair şu önemli tesbitte bulunur: "Sanayileşme öncesi toplumlarda sosyal yapı nisbeten serttir. Fakat bu böyle bir toplumda bir sınıftan diğerine geçilemez demek değildir. Mesela: Toprak mülkiyetine sahip olmak ekseriya yönetici aristokrasi sınıfına geçmeyi sağlar."29 Esasen Ona göre; ekonomik bakımdan gelişmemiş, ilkel toplumlarda kelimenin modern manasıyla gerçek bir sınıf yapısı görülemez. Gerekçe olarakta bu toplumlardaki birlikçi karaktere dikkat çeker. Raymond Aron, "Hangi hallerde sosyal sınıf yapısından bahsedilemez?" sorusuna şöyle cevap verir: "Üç hal aklıma geliyor: Birincisi, sosyal farklılaşmada asıl prensibin ekonomik değil, dini veya ırki olduğu durumdur. Mesela güney Afrika'da cemiyetin topyekün organizasyonuna hakim olan prensip elbette ki ırk ayrılığıdır. Aynı şekilde Yakın-doğu memleketlerinin çoğunda da ayırım sosyal olmaktan ziyade dinidir. İkinci olarak eğer her ferdin kaderi, onun cemiyette ait olduğu bütün guruba değil de tamamen kendi gayretine bağlı ise, eğer bir cemiyetin fertleri tek bir çizgi üzerinde aynı noktadan yanşa başlıyorlarsa, orada da sosyal sınıftan bahsedilemez. Herkesin eşit şansla hayata atılması, modern sanayi cemiyetlerinin hiçbirinde gerçekleştirilmiş değildir. Nihayet bütün fertlerin sosyo-ekonomik durumlarının esas itibariyle aynı olduğu bir cemiyette de sosyal sınıf yoktur, ama böyle bir hal görülmüş değildir."30 Aron, Makyavelden Paretoya kadar birtakım sosyologların, bütün cemiyetlerde asıl farklılaşmanın sosyal sınıflar arasında değil, fakat idare edilen kitle ile idare eden azınlıklar arasında bulunduğu kanaatine vardıklannı söyler. Bu sosyologların yorumu bize bir bakış açısı kazandırmıştır, oda toplumdaki tabakalaşmanın gerekirci bir anlayışla sadece sosyal olmayıp, siyaset kaynaklı da olabileceğidir. Fakat şunu unutmamak gerekir ki toplum kompleks bir yapıdır ve ondaki gelişmeleri tek sebepli açıklayamayız. Toplumda gelinen noktanın birçok sebepleri ve çeşitli sonuçlan olabilir. Hemen hiçbir gelişme bir diğerinden bağımsız değildir. Mesela toplumsal farklılaşma sosyal temel üzerine siyasi bir hüviyet kazanabilir veya siyasi sınıflama sosyal imkanların değişmesini de beraberinde getirebilir. Kısaca toplum her şeyiyle bir bütündür. Makyavel ve Paretonun değindiği noktaya ilişkin olarak Laroque: "Toplumlar siyasi ve hukuki etkilerle çok çabuk farklılaşmaya doğru yönelirler. Hür insanlarla kölelerin aynlması şüphesiz bu farklılaşmanın en eski şeklidir"31 teshirinde bulunur. R. Aron sınıfın tanımında 'statü'ye özel bir önem verir. Ona göre, bir cemiyet içinde herbiri birbirine benzer itibar mevkiine sahip bulunan insanlardan meydana gelmiş çeşitli zümrelere "sosyal sınıflar" diyebiliriz.32 Ekonomik kazanç sosyal sınıfı belirlemek için tekbaşına yeterli bir kriter olamaz. Aron bu gerçeği ifade etmek için şu örneği verir: "Genellikle aynı gelire sahip olduklan halde, bir işçi, bir küçük burjuvaya kıyasla, gıda maddelerine daha fazla, ikametgaha ise daha az para sarfetmektedir."33 Zamanla işçinin ekonomik ve sosyal güvenlik hayat şartları küçük burjuvanınkine yaklaşma temayülü gösterse bile işçinin yaşam tarzı bu ekonomik yükselişi gecikmeli olarak takip edecektir. Bu durumu bir cümle ile ifade etmek gerekirse diyebiliriz ki; maddi durumlar arasındaki farkların giderilmesi ile sosyal mesafenin azalması arsında bir doğru orantı kurulamaz. R.M. Maclever ve Charles H. Page sosyal tabaka ve sınıf kavramını şöyle açıklarlar: "Sosyal tabakalar sosyal manada üst üste (yani alt ve üst anlayışına imkan verecek tarzda) bir cemiyetin nüfusu içinde yer almış bulunan sosyal sınıfların meydana getirdiği farklılaşma rdurumunun belirtileri olmaktadır. Sosyal sınıf ise, fertlerin (belirli kriterlere göre) dahil oldukları sosyal kategorilerdir."34 Sosyal sınıfların tayininde Amiran Kurtkan Bilgiseven'e göre iki kriter esas alınır. Bunlardan birincisi iktisadi kriter, ikincisi statü kriteridir. Bilgiseven sosyal sınıfların tayininde önemli bir rolü bulunan statüyü şöyle tarif eder: "Statü, ferde kendi elinde olmaksızın ve sosyal hizmetine bakılmadan, ona bir hürmet, itibar ve tesirlilik derecesi tayin etmek üzere başkaları tarafından atfedilen veya isnat edilen sosyal durumdur."35 Ona göre smıf ise: "Aynı sosyal hayat tarzını paylaşan fertlerin meydana getirdiği bir sosyal kategori veya grup"36 tur. Türk sosyoloji geleneğinde farklı bir çizginin öncülerinden olan Erol Güngör ise, bir cemiyette sosyal yapının sınıflar halinde oluştuğunu söyleyebilmek için üç şartın varlığından bahsedebilmek gerekir der. Bu üç şart şunlardır: "1-0 cemiyetin insanları esas itibariyle kendi tabakalarındaki kimselerle sosyal münasebete girerler. 2- Her sosyal tabakanın yaşayış tarzı kendi içinde çok benzer olduğu halde, öbür tabakalardaki hayattan farklıdır. 3- İnsanlar kendi cemiyetlerinin sınıflar halinde ayrıldığına inanırlar ve herkesin bu sınıflardaki yeri hakkında ortak bir anlayışa sahiptirler."37 Bu üç maddeyi sırasıyla ve benzer bir ifadeyle şöyle sıralayabiliriz: Aynı sosyal şartları paylaşan insanların daha çok birbirleriyle sosyal münasebete girmeleri. Bir tabaka içindeki fertlerin sosyal şartlan benzer olduğu halde, değişik tabakalardaki fertlerden farklıdır. Üçüncü olarakta, topluluk fertlerinin toplumun sınıflardan meydana geldiğinin idrakine varmalarıdır. Şu halde, bir gurubun sosyolojik manada sınıf sayılabilmesi için, gurup içindeki fertlerin kendilerini o guruba mensup hissetmeleri gerek şart fakat yeter şart değildir. Başkalarının o gurup fertlerini, kendi aralanndaki sosyal benzerlik ve diğerlerinden ayıran farklara istinaden bir sosyal bütünlük içinde addetmeleride bir sosyal sınıfın teşekkülü için vazgeçilmez bir gerekliliktir. Demekki smıf içindeki fertlerin birlik ve sınıf dışındaki fert ve gurupların fark idrakinin zihinlerde uyanması hususu sınıf sürecinin en son ve soyut safhasıdır. Zira sosyal sınıfın teşekkülü fiili olandan zihni olana doğru bir seyir takibeder. Sosyal yaşantı ve sosyal şartlar, iş durumu, sahip olunan emlak, oturulan semt, boş zamanı değerlendirme şekli, eğlenme şekli, tahsil, aile ve dost çevresi gibi unsurlar insanların mensup olduğu sınıfı belirleyen objektif şartları teşkil ederken, bu şartları haiz fert ve ailelerden meydana gelen topluluğu bir sınıf olarak düşünmek ve onlara bir kıymet ve statü biçmekte sübjektif şartlan meydana getirir. Buraya kadar fikirlerinden istifade ettiğimiz sosyologlann, sınıfı tarif ederken özellikle şu iki noktada birleştikleri sonucunu çıkarabiliriz. Şöyle ki; bir sosyal farklılaşmanın sınıf olabilmesinin en büyük iki şartı, 1-Bu farklılaşmanın kendi içinde homojen olması, 2-Ona emsal teşkil eden sosyal olgulara kapalı olmasıdır. Daha değişik bir ifadeyle, bir insan gurubuna sosyal sınıf diyebil-memiz için, bu topluluğun fertleri arasında şu beş hususta denklik veya benzerlik olması gerekir: 1- Eğitim Düzeyi 2- Meslek Grubu 3- Gelir Düzeyi 4- Yaşam Tarzı 5- Sınıf Şuuru. Bugün dünyanın hemen hiçbir yerinde bütün bu şartlan haiz bir ideal sınıf bulmak güç ise de; adına sosyal sınıf densin başka bir şey densin, toplumların hemen hiçbirinin yapı itibariyle homojen olmayı başaramayıp, az çok heterojen, farklı kesimlerden oluşan bir yapıda devam ettikleri bir gerçektir. Erol Güngör "Bir cemiyette çeşitli mevkilere bağlı haklar ve görevler farklı olduğu müddetçe -ki başka türlüsü düşünülemez- orada sosyal tabakalaşma mutlaka olacaktır" der ve ayrıca "Tabakalaşma şeklinde bir eşitsizliğin hem kaçınılmaz ve hemde meşru olduğunu, ancak bu eşitsizliğin çeşitli cemiyetlerdeki özel durumlara göre alacağı şeklin ayrıca tartışılabileceğini"38 belirterek, ifadesinde açık bir kapı bırakmayıda ihmal etmez. Anlaşıldığı üzere tarihte hiçbir toplum homojen (gayrimütecanis) olmamıştır. Günümüzde de öyle değildir. Fakat yazının ilerleyen bölümlerinde de görüleceği üzere modern toplumlardaki birçok uygulama gün geçtikçe artan nisbette sınıf yapısının aleyhine işlemektedir. Bu aşamada kısaca, tarihte toplumların tabakalaşmasına önemli bir örnek olarak gösterilen "kast sistemi"nden bahsetmek ve varsa sosyal sınıfla münasebetini belirlemek faydalı olacaktır. 5. "Kast Sistemi" Nedir ve "Sosyal Sınıf İle Münasebeti Ne Kadardır? Kast sisteminin en belirgin örneği Hindistan'da görülmüştür. Erol Güngör bu sistemi şöyle anlatır: "Hindistandaki tabakalaşma sistemi bir sınıftan öbürüne geçmeye hiç imkan vermeyen bir sistemdir. İnsanlar hangi sosyal tabakada doğarlarsa orada yaşarlar ve orada ölürler. Bu şekilde geçiş imkanı vermeyen sınıf sistemlerine "kast" denilmektedir. Kastların gelir durumu, hayat tarzı, eğitimleri, meslekleri birbirlerinden tamamiyle farklıdır."39 Kast sistemi, tarihte görülen sosyal sınıfların en katısından daha katı ve serttir. Oysa toplumdaki statü farkları, kaynağını sosyal yaşam tarzında bulmalıdır. Sosyal imkanların tersine bir statülendirme sistemi sonuç itibariyle sosyal olmaktan uzaktır. A.K. Bilgiseven de bu gerçeği kast örneğiyle ilişkilendirir. Bilgiseven: "Her türlü sosyal mobilité imkanlarına kapalı kast sisteminin sosyal sınıf ile aynı mahiyette mütala edilmesi herhalde muvafık olmasa gerektir"40 uyarısında bulunur. Bu itibarla sosyal yaşamm imkanlarına rağmen kan bağını esas alan ve doğuştan yapılan bir statülendirme sosyal olmaktan çok siyasi, alttan yukarı doğru bir yapılanmadan çok, üstten aşağı doğru bir yapılandırmadan ibarettir. Toplumlardaki farklılaşmaların, gelişigüzel bir şekilde sosyal smıf ile karıştırılmasından birçok sosyolog gibi Gurvitch'te rahatsız olmuş ve tarih boyunca toplumlarda görülen farklılaşmaları üçe ayırmış ve "kast", "sıra" (order) ve "sınıf şeklinde ifade ederek bu üç kategorinin biririne karıştırılmaması gerektiğini vurgulamıştır. Gurvitch'e göre Kast: "Üyelerinin aynı mesleği icra ettiği ve giriş veya çıkışın imkansızlığı ile belirlenen kapalı bir grubu ifade eder. Bu iki husus modern sosyal sınıflarda görülmez. "Sıra"ya gelince, eski Fransa'da çeşitli sıralann üyeleri arasında hukuki eşitsizlik esastı, asil olan kişi doğuştan asil olurdu, imtiyazlardan istifade eder, alelade insanlara, burjuvaya, köylüye ve zenaatkara tatbik edilen kanunlardan farklı bir kanuna tabi idi. Sosyal sınıflar ise ne kastlar gibi kapalı, ne de sosyal sıra nizamındaki gibi kesin kanunlarla tayin edilmiştir. Eğer sınıflan hukuki eşitlik esasına göre tarif ederseniz, elbette bütün cemiyetlerde sosyal sınıflara rastlayabilirsiniz. Sosyal sınıf, guruplar arasında bütün cemiyetlerde görülebilen farklılaşmalann bir veçhesidir, bu farklılaşma her cemiyette ayn hususiyetler arzeder."41 Demekki toplumlarda görülen farklılıklann hepsi sosyal sınıf olamdığı gibi, bunların kanştınhnamasıda sosyal tahlilin sihhati bakımından büyük önem arzetmektedir. Özellikle sosyal smıf ile kast arasındaki farkın bilinmesi ve ayrı tutulması son derece önemlidir. Zira sosyologlara göre kast sistemi herşeyden önce sosyal olmaktan uzaktır. Sosyal sınıflar meselesinin, daha çok Avrupa'da tartışma alanı bulduğu göz önünde bulundurulursa, bunun tarihi sosyal sebeplerini araştırmak isabetli olacaktır. Erol Güngör Avrupalılann sımf problemleriyle bu kadar fazla uğraşmalan için haklı gerekçelerinin olduğunu şöyle ifade eder: "Sınıf esasına dayanan bir sosyal yapı, Avrupa tarihinin bütün olaylarına damgasını vurmuş, tesirleri hala devam eden büyük buhranlara yol açmıştır. Orta Çağda servetin üçte biri ruhban sınıfının elinde bulunuyordu ve rahipler buralarda köylüleri toprağa bağlı köleler olarak çalıştırıyorlardı. Büyük manastırlarda keşiş basına üç hizmetçi bulunuyordu. Bu adamlar efendilerinin müsadesi olmadan evlenme dahil hiçbir hakka sahip değillerdi."42 Bütün bu ve benzeri tarihi gerçekler bugün bile Avrupanın hala bu konuyu sıkça tartışmasına bir temel teşkil etmektedir. Sınıflar Avrupaya öylesine damgasını vurmuşturki; bugün bütün demokrat rejimlerin vazgeçilmez unsurları olan partiler, zamanmda Avrupuda bu farklı sınıfların haklarını savunmak üzere ortaya çıkmışlardı. Her parti ayrı bir sınıfa hitabederdi ve parti faaliyetinin temelinde sınıf kavgası vardı. Bugün siyasi partilerin uzlaşmadan çok kavgaya meyyal olmalarının altında birazda bu tarihi gerçek yatıyor olsa gerek. 6. Modern-Çağdaş Toplumda Önemini Yitiren Bir Sosyal Olgu Olarak Sınıflar Modern dünya, bütün kurumlarıyla birlikte öncesine nisbetle insanlann belirli renk ve tonlarda yapılanmalarına ve bu yapıların devamına seyirci kalmamış, aksine bu toplumsal boyuttaki tabakalaşmaları büyük ölçüde ortadan kaldırarak, toplumların en azından kendi içlerinde bir ölçüye kadar homojenleşmeye götürmüştür. Milletlerarası planda daha çok münasebet, daha çok alışverişi sağlayıp, özellikle medeni boyutta benzerliği artırırken, milli yapı ve devlet sınırları içerisinde de homojenleşmeye büyük katkıda bulunmuştur. Artık hayat tarzi farkı sınıflar arasında değilde, ancak farklı kültürler arasında aranır olmuştur. Modern çağda, milli yapıların öne çıkarılmasında belkide bunun büyük bir etkisi olmuştur. İnsanlar kendilerini farklı olana göre tanımlarken, milli kültürler otomatikman günyüzüne çıkmışlardır. "Modern toplum (Batılı anlamda) iki devrimden doğmuştur. Demokratik devrim, teknik devrim ya da sanayi divrimi. Marx birincisini düşsel görürken, Amerikalı sosyolog Tocqueville bunda modern toplum gerçeğini görüyordu; Tocqueville ikincisine hiç değinmezken, Marx bunu yanlış yorumluyordu."43 Tocqueville ve Marx modern toplumu oluşturan, demokratik eşitlikçi düşünce ile teknik ve ekonomik ilerlemenin ilk yıllarında yaşadıkları için, bu düşünce ve gelişmeleri o günden görebildikleri kadarıyla yorumlamaya çalışmışlardır. Herbiri bu dinamiklerden sadece birine hayati bir rol atfetmiş ve böylece ne biri ne de diğeri gerçeği tam olarak görebilmişlerdir. Tocqueville'nin bir tarafından gerçeğe biraz yaklaştığı söylenebilse bile, Marx'm, geleceğin tarihi adına iddiasını tamamen yitirdiği açıktır. Oysa bugünkü modern toplum büyük oranda bu iki dinamiğin yanısııa daha birçok unsurun etkileşımiyle yapılanmış çok sebepli, çok etkenli kompleks bir toplum tipidir. Bu yapılanmayı bir sebebe indirgemek, bu yapının odak noktasında çok yönlü bir varlık olan insanın bulunduğunu unutmaktan veya önemini kavrayamamaktan kaynaklanan sosyolojiye uzak bir görüşün eseri olabilir. "Doktrinal mülahazalar bir yana 1789'da Fransa'da çıkan siyasi ve hukuki ihtilalle sanayi inkilabının birleşmesi sınıf ayrımını siyasi ve hukuki olmaktan çıkarmış, geniş ölçüde ekonomik esasa oturtmuştur. Bu büyük değişim, sosyal ayrımdaki sertliği azaltmıştır. Ayırım, belirli hukuk kaidelerine, bir siyasi teşkilata hatta dini prensiplere dayanır olmaktan çıkınca, bizzat ekonomik hayatın kendisi gibi daha yumuşak, daha kararsız bir özellik almıştır. Sosyal sınıflar arasındaki sınırlar daha belirsiz, bir sınıftan diğerine geçmek daha kolay hale gelmiştir."44 Laroque'nin de belirttiği gibi, ekonomik yapının kararsızlığı, tabiatındaki istikrarsızlığı ve değişime inişe-çıkışa olan meyli ona istinad eden modern toplumlardaki sınıf yapısını da kararsız, istikrarsız ve değişime açık bir karakter kazandırmıştır. Sınıf yapısının modern toplumda dini ya da siyasi temele göre değilde, daha çok ekonomiye paralel olarak yapılanması onun karakterini eski sert sınıf yapılarının aksine, yumuşatmıştır. Beneton modern ekonominin beraberinde getirdiği ve birey lehine, sınıf aleyhine gelişen yeniliği şöyle dile getirir: "Modern ekonominin dinamiği insanın kendisiyle daha çok ilgilenmesine yol açtı. Önce milyonlarca insanı, ilişkilerin geleneksel toplumlardakilerden daha anonim, daha soyut olduğu kentlere, fabrikalara ya da bürolara çekerek toplumsal ilişkileri çözdü. Daha sonra kazanılmış yetenekleri aralıksız yeniledi ve iş bölümünü hızlandırdı, genişletti. Toplumun artan karmaşıklığı, toplumsal rollerin çoğalması, aynı sonuca yol açtı: birey daha çok bağımsızlaştı."45 Özellikle 19.yy'ın sonu ve 20. yy'ın başlarından itibaren modern toplumsal sınıf yapısına mukabil gelişen diğer bir toplumsal realite de, birey ve bireyin toplumdaki fonksuyonel yükselişidir. Beneton bu gerçeği şöyle ifade eder: "19. yy'ın öne çıkan en önemli sosyolojik toplumsal yönü "sınıfsal yapıların yenilenmiş bir biçimde sürekliliği değil, ama tersine toplumsal örgütlenmenin bireyselleşmesi eğilimi"46dir. Bu yüzyılda sosyalist akımı temsilen Marx modern toplumu burjuva veyada kapitalist olarak tanımlarken, demokrat akımı temsilen Tocqueville'de öncelikle demokrat olarak tanımlar. Yani bireysel eşitlik ilkesi ve duygusuna dayanır. Yeni topluma ilişkin bu karşıt iki yorum, 19. yy'da modern yapılanmanın iki büyük rakip sosyolojisidir. Bu iki sosyolojiden Marx: Varlık yönetir der. Tocqueville de, bilinç yönetir diye mukabele eder. Özellikle Fransız ihtilalinden soma, Batı toplumunu yapısal bir çözümlemeye kavuşturma çabaları ve fıkır çarpışmaları karşısında, Beneton şu soruları dile getirmekten kendini alamaz: "Modern toplumdaki (Batı) yapılanma biçimi nedir? Toplumsal atomlaşmayla mı (Burke, Tocqueville), yoksa sınıflar çatışmasının farklı bir biçimiyle mi (Marx) ayırdedilebilir. Yada: Bunun egemen özelliği hangisidir, toplumsal bölünme ve bir sınıfın egemenliği mi (Marx), yoksa eşitlik ve aynılık eğilimi mi (Tocqueville)?"47 Bugün Dünyanın bu düşünürlerin hepsine de değişen nisbetlerde hak verecek çeşitlilik ve farklılıklara sahip olduğu gözden kaçmasa gerek. Hemen bütün dünyada sınıf farklılıklarının en belirgin olduğu Orta Çağdaki sosyal sınıfların modern dünyaya ne halde ulaşabildileri konusunda ise, Beneton'un fikri şudur: "Sınflar dün olduğu gibi bugün de vardır. Geriye kaldığı kadarıyla varlıkları 19.yüzyıl başlarına göre -ki daha o zaman bile toplumsal ayrımlar gerçeğini yansıtmaktan uzaktır- büyük ölçüde silikleşmiştir. Bu açıdan artık bir sınıfsal yapılanmadan söz etmek olanaksızdır. Batılı çağdaş toplumların yapılanma biçimini niteleyen, sanırım, bireyin talep ettiği bağımsızlığı ve toplumsal etkileme oyunudur. (Demokratik düşünceler, reelin mass media'larca sunulan görüntüsü), ama tüm bunlar kendilerini sınıf ayrımlarından bağımsız görmektedirler. Tocqueville konformizmle karışmış bu bireyciliği önceden görmüştü: Her birey, herkes gibi yapmak için kendikendine yeterli olmayı düşünür."48 Beneton modern çağın sınıflar üzerine nasıl bir tesir bıraktığını bir cümle ile şöyle özetler: "Modern dinamikler sınıf lehine bir etkide bulunmadı. Sınıf farklılıklarını alt üst etti ve en azından bir ölçüde sildi."49 Toplumlardaki homojenleşme sürecine modernizmin nasıl katkıda bulunduğunu Beneton somut ifadelerle şöyle dile getirir: "Bu homojenleşme eğilimi günlük yaşamın pekçok alanında açıkça görülmektedir.Televizyon herkese, sınıflara değil kitlelere sesleniyor, pazar akşamlarının trafik sıkışıklığı hemen herkesi kucaklıyor, giyim cinsiyetleri, yaşlan ve toplumsal çevreleri eskisinden çok daha az ayırdediyor - işçi kasketi burjuva şapkasıyla çelişiyordu, bugün ise kot sınıf farklılıklarını tanımıyor... Tavırlar daha "demokratik" oldu ya da biçimsellikten daha da uzaklaştı- eşitlik duygusu, diye işaret ediyordu Tocqueville, biçimlere saygıyı aşındınyor. Fransa'da senlibenli konuşma yaygınlaştı, Bay ya da Bayan artık kaybolmakta olan ifadelerdir. Avrupalı tavırlar, demokratik kalıp ya da Amerikan kalıbı içinde dökülmektedir."50 Modern toplumun sosyoloji ilmi bakımından en fazla temayüz etmiş vasfı nedir diye sorulursa, en azından "sınıf yapısı değildir" denebilir. Kuşkusuz sınıf varlığı bugünde devam ediyor. Fakat sınıf yapısının modern toplum içindeki sosyal gerçekliği belki tarihte bir daha bukadar azalmamıştı. Bugün sınıflar sosyal gerçeklğin çok küçük bir bölümünü temsil etmektedirler. Bu nedenle "...modern toplum gerçeğini başka yerde aramak gerekir. Bu gerçek sanırım demokratik devrimin getirdiği o radikal yeniliklerdir: Eşitlikçi bireycilik -her birey kendini kendisi gibi görür ve kendi kendine yeterli olmayı düşünür. Bu yönüyle modern toplum geçmişin tüm toplumlarından ayrılır; bölece der Tocqueville, insanlığın toplumsal durumu değişir."51 İnsanlığın toplumsal durumu öylesine değişir ki Peguy bu durumu şöyle ifade eder: "Dünya, son otuz yılda, İsa'dan bu yana değiştiğinden daha çok değişti."52 Sosyal sınıf farklılaşması bakımından modern toplumun en büyük handikapı şudur ki; Modern toplum ne yaparsa yapsın mensuplarının bir bölümünün de olsa kol gücü gerektiren işlerde çalışmasına göz yummak zorunda kalacaktır. Seri üretim nekadar gelişir ve nekadar hayatımıza girerse girsin, kol gücü değişen oranlarda da olsa hiçbir zaman tamamen önemini yitirmeyecektir. Buda demektir ki; fıkri-entelektüel faaliyetleriyle hayatını kazananlarla, bedeni kuvvete geçimim bağlayanlar arasında herzaman bir toplumsal farklılaşma olacaktır. Toplumun diğer kesimleri de bu iki kesimi öyle görecektir. Belki bu insanlar kültür düzeyi bakımından aynı seviyeye getirilebilse bile, çevrelerinin onlara bakış ve itibarı her zaman farklı olacaktır. Fakat bu noktada eğitim ve teşebbüs eşitliği ilkeleri düşünülürse bu farklılığın da, itibarın da sonuçta haklı ve adil bir farklılaşma olduğu görülecek ve insanlar bu farklılığı bir çatışma sebebi değil fakat bir yarış, bir rekabet sayacaklardır. Yani modern toplum, sınıf çatışmasma dönmeksizin toplumların hayatına yön vermeye devam edecektir. 7. Modern Düya'nın, Toplumların Yapısını Köklü Değişikliğe Uğratan Temel Dinamikleri Modern toplumların başlangıcında, iki olay sınıf problemini büyük bir yapısal değişikliğe uğratmıştır. Sadece sınıf yapısını değişime zorlamakla kalmayıp, 18. yy. aydınlarının fikirlerine ilham kaynağı ve arka plan olarak, sosyal hayatın hemen her tarafına nüfuz eden bu iki gelişmeden biri Fransız İhtilali diğeri ise Sanayi İnkılabıdır.53 A) Fransız ihtilali: 1789 Fransız İhtilalinin hukuki ve siyasi prensipleri neticesi olarak, hukuki sınıf ve asalet farkları ortadan kalkmıştır. Bu ya Fransa'da olduğu gibi eski hukuk nizamımn toptan ve bir hamlede lağvi şeklinde olmuş ya da İngiltere'de olduğu gibi tedrici gelişme yoluyla sosyal sınıflar, hukuki müesseseler veya siyasi teşkilatın unsurları olmaktan çıkmıştır. Fransız ihtilalinin hukuki bir sonucu olarak, prensipte sınıf yapısı köklü bir değişikliğe uğramış oluyordu. Fakat bu karar ve beyanların sosyal hayata yansıması o kadar kolay ve kısa sürede gerçeUeşemermştir. Kısaca teorik gelişmemn pratiğe yansıması zaman alacaktır. Zira sosyal mobilite, kanunları doğal bir gecikme ile takip eder. "O daha ziyade müşterek kanaatlerin, davranışların, ananelerin, alışılmış adetlerin tesirinde kalır. İmtiyazların ve o imtiyazların dayanağını teşkil eden hukuki ve siyasi rejimin ortadan kalkması, eski sınıfların, bunlar kalktıktan sonra fiilen yaşamasına mani olmaz. Fakat bu haksız sınıf farkları çağın gerçekleri içerisinde desteğini kaybetmiş bir siyasi ve hukuki sisteme dayanarak yaşasa da, zamanla ve bilhassa ekonomik gelişmeyle beraber yeni yapılanmalara yer verecektir."54 Bu tarz değişiklikler siyasi ve hukuki prensiplerin sertliğine, kararlılığına, halkın bu değişikliklere hazır olup olmama durumuna ve değiştirilmek istenen sosyal düzenin tarihi-sosyal köküne nisbetle toplumdan topluma değişiklik arzedebilir. B) Sanayi İnkilabı: Modern toplum bünyesinin oluşum aşamasında bu oluşuma en büyük katkıda bulunan bir ikinci olay da, getirdiği bütün değişikliklerle beraber Sanayi inkılabıdır. Sanayi İnkilabı eski metotlardan çok daha verimli yöntem ve araçlarla üretimi tarihte görülmemiş bir hıza ulaştırmıştır. Buharlı makinelerin icadı bu hızda en büyük paya sahiptir. Üretmrin hızlanması, üretim alanlarını cazibe merkezi haline getirmiş ve bu merkezlerin nüfusu tarihte hiçbir devirle kıyaslanamayacak nisbette artmıştır. Demografik yapıdaki bu ani ve süratli değişiklik toplum düzenini yeni baştan dizayna sokmuştur. Antony Giddens bu gerçeği şöyle ifade eder: "Geleneklere en çok bağlı toplum formlarım geri dönülmez bir biçimde ortadan kaldıran dönüşümlerin özünde, kentleşme ve sanayileşme bulunsa bile, bunlarla bağlantılı üçüncü bir fenomen vardır ki, anılmağa değer. Bu da bugün dünyada yaşayan insanların sayısında bir önceki yüzyıla oranla görülen oldukça şaşırtıcı artıştır."55 Geleneksel değerlerine ve geleneksel statükoya bu denli bağlı toplumları değiştirmekte büyük rolü olan nüfus patlamasının, hızlı şehirleşmenin etkisini, onun 19.yy'dan itibaren kazandığı ivmeyi rakamsal ifadelerle daha iyi anlayabiliriz. Sanayi İnkilabı ve Fransız İhtilali, dünyada şehirlerin nüfusunun daha önce görülmemiş bir ölçüde büyümesini sağlamıştır. "Hz. İsa'nın doğduğu yıllarda yeryüzünde 300 milyonun altında insanın yaşadığı tahmin edilmektedir. Toplam sayı 19. yy'a kadar oldukça yavaş fakat kararlı bir biçimde artmış ve dünya nüfusu belkide bu süre içinde tam iki katına çıkmıştır. O günden bu yana ayrıntıları konusunda pek az şey bilseler bile, herkesin duymuş olduğu "nüfus patlaması" diye bir şey ortaya çıkmıştır."56 Bu öylesine bir patlamadır ki; Hz. İsan'nın doğumundan bu yana geçen koskoca 1800 yılda nüfus 300 milyondan ancak iki katına 600 milyona çıkarken, 1800'den 1900 ve sonrasına, sadece 100, 150 yılda yaklaşık 10 katına çıkarak 5,5 ila 6 milyara yaklaşmıştır. İşte nüfus yapısındaki bu dehşet verici patlama, tarihin sosyal istikran, düzen ve karakterini paramparça etmiş, Avrupa'nın değişmez 'Sınıf yapısını ve Hindistan'ın 'Kast'ını yok olmakla karşı karşıya getirmiştir. 8. Modern Toplumlarda, Klasik Alt ve Üst Sınıflara Mukabil, Orta Sınıfların Gelişmesi Sosyal sınıfların tarihi gelişim seyri göstermiştir ki, "Sınıf ve sınıflar zamana göre itibari, mensuplan sürekli değişen hiyerarşik sistemin bir parçası durumundadırlar. Sınıflar ortadan kalkmamakta ancak, karakter değiştirmektedirler."57 Sınıf yapısında alt ve üst uçurumu günümüzde özellikle gelişmiş ülkelerde orta sınıflann gelişme imkanı bulmasıyla büyük ölçüde kınlmıştır. Pierre Laroque bu durumu şöyle ifade eder: "Modern Kapitalist toplumlarda, kapitalist ve ücretli sınıflar arasındaki aracı durumda olan orta sınıflar gittikçe artan bir önem kazanmışlardır. Vasati gelirlerin yükselmesi, sanayi sektörü yanında, üçüncü sektör denen faaliyetlerin artması, bedeni çalışma yapmayan ve tam işçi sınıfının özelliklerini taşımayan sosyal sınıflann gelişmesini teşvik etmiştir."58 Sanayileşme sürecinin kaçınılmaz özelliğidir bu. Dünyada Sanayi İhtilaliyle sanayileşmenin başlamasını ve sınıf yapısına yansıması sürecini bugün bile yeni sanayileşmekte olan bir devletin gelişim süreciyle özdeşleştirmek mümkündür. Mikro veya makro düzeyde (ülke bazında olsun, dünya çapında olsun) sanayileşme önce büyük ve belirgin bir işçi sınıfı doğurur. Bu işçi ihtiyacı, genellikle tarım sektöründeki emek fazlasının sanayi sektörüne kaydırılmasıyla sağlanır. Sınai üretimde doyum sağlanınca, şartlar işçilerin tek veya küçüklübüyüklü guruplar halinde üretim araçlanna sahip veya hissedar olmalan sonucunu getirir. Böylece dünkü işçi bugünün patronu veya küçük ve orta ölçekli müteşebbisi olur. Diğer taraftan, sanayi sektöründen elde edilen milli gelir, hizmetler sektörünün yükselmesine kaynak teşkil eder. Hizmetler sektörünün oluşumu sanayileşmenin üçüncü ve son safhasıdır. Bu sektörde istihdam edilenle, sanayi sektörünün ikinci aşamasındaki yan patron ve küçük ölçekli işletme sahipleri, sanayileşme sürecinin ilk ve belirgin orta sınıf kaynağnı teşkil ederler. Modern toplumlarda, orta sınıfların gitgide çoğalması ve halkla karışması sosyal sınıf yapısının oldukça yıpranmasına sebep olmuştur. 9. Sınıflararası Münasebetler ve İhtilaflar Pierre Laroque'ye göre: "Sosyal sınıfların mevcudiyeti ekseriya onlar arasında çıkan ihtilaflar dolayısıyla hissedilir."59 Sosyal akıcılığın arttığı yani sınflararası ayınmın azaldığı ölçüde, sınıflararası ihtilaflar azalmaya başlar, aksi durumdada artmaya..."Sınıf farklarının hukuki ve siyasi sahadan ekonomik sahaya geçiren ekonomik değişmelerdir ki; bu farkları halk için gittikçe çekilmez bir hale getirir."60 Özellikle sanayileşmenin ilk dönemlerindeki işçi-işveren ihtilafı bunun en somut tezahürüdür. İdeolojik Değişimlerin de, sınıflararası ihtilafların gelişmesinde rolü vardır. "Bir yandan eşitçi ideolojinin başansı halk efkannı, hukuki eşitlikle bariz bir zıddiyet teşkil eden fiili eşitsizliklere karşı tepki göstermeye itmiş; diğer yandan 19. asrın sanayileşmiş toplumlannda doğan Marksizm, bu ihtilaflara mana vermiş, onlara doktrinal esas sağlamıştır. O vakte kadar derin manası anlaşılamayan ihtilaflara mana kazandıran Marksizm böylece ortadaki akımları kuwetlendirmiştir."61 Marx'ın tezine göre bu kuvvetli akımlar şiddetli çatışmaya da girecekti, fakat sınıflann çoğalması ve orta sınıfların işçiyi bir nebze olsun tatmin etmesi, Manc'ın bu peygamberane görüşünü boşa çıkarmıştır. P. Laroque'ye göre: sınıf teşkilatlannm, Partilerin ve sendikaların ortaya çıkıp yayılması ihtilaftan teşvik eden diğer bir gelişmedir. Ona göre "Bütün bu teşkilatlar belirli bir sosyal sınıfa dayanır ve ona hem kendisini ifade etme imkanı sağlar hemde faaliyet ve gelişmesine yardım eder."62 10. Sınıflararası Geçişleri (Sosyal Haraketlilik) Belirleyen Şartlar Pierre Laroque, "toplumlar içerisinde oradan oraya tam akıcılık olmadığı içindir ki, sosyal sınıflar mevcuttur der. Fakat görünüşte en durgun toplumlarda bile tam bir katılık yoktur. Bir guruptan diğerine haraketler görülür. Tam akıcılık ve tam katılık arasında bir yığın aracı durumlar vardır."63 Çeşitli faktörler sosyal akıcılık (mobilité sociale) derecesi üzeirine tesir eder ve bu akıcılığın zaman ve mekan içerisindeki farklılıklarını izah eder. 1- Bu faktörlerden en önemlisi toplumların müştereken kabul ettikleri, onların hayatına yön veren sosyal düşünce mahsûlü tecrübeler ve dini kaidelerdir. Bu bakımdan halkı ayıran veya birleştiren iki temel eğitim vardırki, şartlara göre bunlardan ya biri veya diğeri üstün gelir. Bunlarda kast düşüncesi ve eşitçi düşüncedir. P. Laroque kast yapısını şöyle tasvir eder: "Kast düüncesinde sosyal eşitsizlik sadece tabii bir olay değildir. Aynı zamanda bizzatihi eşitsizlik iyi birşeydir. Hekesin kendi sosyal gurubunda kalması ahlak ve din prensiplerinin icabıdır."64 Sosyal haraketlilik hem ahlaken uygun bulunmamakta hem de kanun tarafından imkansız hale getirilmektedir. Bu sosyal sistem, Hint toplumunun ananevi düşünüşüdür. 18. yy sonuna kadar kan asaletinin kabul edildiği müddetçe, bu görüş Avrupa toplumlarının dayandığı esası teşkil etmiştir. Eşitçi düşünceye gelince, bu öncekine nisbetle insanlığın daha geç vardığı bir düşünüştür. Fakat bu mefhum, 18. yy'da önüne geçilmez bir kuvvetle yayılmış ve imkanlarda eşitlik bugün modern dünyanın en esaslı bir sosyal nizam kaidesi olmuştur. Bu kaide, artık liyakat ve kabiliyet farklarından ileri gelmeyen hiçbir eşitsizliği kabul etmemektedir. 2- Sosyal haraketlilik büyük oranda nüfus haraketlerine de bağlıdır. A) Farklı sosyal sınıfların doğum nisbetleri arasında eşitsizlik vardır. Çoğunlukla üst sınıflardakilerin doğum oranı alt sınıflara nisbetle daha azdır. Bu sebeple üst sınıflar, ancak alt sınıflardan bir şekilde üst sınıfa katılanlarla mevcudiyetlerini sürdürebilirler. Bu ise, sınırlı da olsa sosyal hareketliliğe bir kapı açmış olur. B) Yer değiştirmelerin, sosyal haraketlilik üzerinde önemli bir etkisi görülür. Laroque bu durumu şöyle anlatır: "Muhitten çıkıp tanınmayan bir muhite geçmek, yeni bir sosyal sınıfa girmeyi teşvik eder. Bu memleket içerisindeki göçlerde böyle olduğu gibi, ülkelerarası göçlerde de böyledir. Devamlı olarak önemli sayıda göçmen alan bir ülkede, aynı zamanda devamlı olarak bir sosyal yükseliş görülür. Yeni gelen göçmenler genel olarak, ülkede sosyal merdivenin alt basamağını teşkil ettiklerinden, oraya daha evvel gelmiş olanların yukarı çıkmasını, üst sosyal sınıflara geçmesini temin ederler."65 Bu kaideyi ulusal alanda düşünmek mümkün olduğu gibi, uluslararası alanda da örneğini görebilmek mümkündür. Buna günümüzün en tipik örneği Amerikadır. Amerika, ülkede işi çekip çeviren bilim adamı ve teknokratları dışarıdan seçmek suretiyle sağlamaktadır. Bu tabaka Amerikanın en yüksek tabakası olup, kendinden sonraki kuşağı kendisi yetiştiremeyip, bunu ancak diğer ülkelerden sağlayabilmektedir. Bu örnekte, kendi ülkelerinde belki çok sıradan bir itibara sahip olanların, kıymeti bilinmeyen, işlenemeyen insanların, Amerikada değerlendirilmesi ve yüksek bir üne, itibara kavuşmaları, dolayısıyla sosyal sınıf mevkiinde bir sıçrama yapmaları sözkonusudur. 3- Sosyal haraketlilik faktörleri arasında ekonomik ve teknolojjk faktörlere de önemli yer ayırmak lazımdır. "Bizzat servet ve gelir seviyesi sosyal sınıflandırmada büyük bir tesir icra eder. Her devirde bir servetin kazanılması veya kaybı sosyal haraketlilikte büyük bir dönüm noktası teşkil etmiştir. Tarih boyunca üst sınıfın fakirleşmiş unsurlarıyla alt sınıfın zenginleşmiş unsurları arasında birleşmeler olmuştur."66 Orta Çağ Avrupa'sında arazi edinmek Aristokrasi sınıfına çıkışta önemli bir mesafe almayı temsil ederken, modern dünyada üretim vasıtalarına sahip olmak, burjuva veya yönetici sınıfa katılmak için bir fırsat teşkil etmiştir. Modern zamanlardaki ekonomik ve teknik değişme, servet haraketlerini hızlandırırken mali faktörlerin tesirlerini de artırmıştır. 4- Sosyal kurumların ve bilhassa aile kurumunun mahiyeti ve boyutu sosyal hareketlilikte diğer bir önemli noktayı teşkil eder. "Aile reisi, eş ve çocuklardan oluşan dar aileli toplumlarda sosyal hareketlilik daha kolaylaşmış olur. Zira sınıf değiştiren fertlerle birlikte giden, ona doğrudan doğruya bağlı olan küçük bir guruptur. Ebeveyn ve civar hısımlarla olan bağlar bu halde de sosyal yükselmede engel yaratabilir. Meğerki ekseriya olduğu gibi, bu bağlar kopanlsın veya çözülsün."67 5- Siyasi şartlar da sosyal hareketlilikte önemli bir role sahiptir. Mesela siyasi demokrasinin bir toplumda gelişmesi sosyal hareketliliğe olumlu bir etkide bulunur. Zira "Demokrasi demek sosyal eşitsizliklerin reddi demektir. Diğer yandan demokrasinin gelişmesiyle genişleyen amme hayatı; partiler, sendikalar, her çeşit teşkilat ve guruplar vasıtasıyla fertlerin sosyal hiyerarşi içinde üst seviyelere çıkmaları sağlanır. Böylece yeni yükselme imkanları açılmış olur."68 Modern toplum tarihteki en kompleks toplumdur. Yükselmek için de, irtifa kaybetmek için de bir çok sebep mevcuttur. Demokrasi de bunlardan sadece birisidir. Kimilerini yükseltir, kimilerini alçaltaltır. Bazan yükseltir, bazan alçaltır. Sosyal hareketliliğe olumlu katkıda bulunan şartlar, Fransız İhtilali ve Endüstri İnkilabı sonrasında, öncesine oranla çok daha fazla bir nisbette artmıştır. Hatta bu şartların belirgin olarak bu iki olaydan sonra ortaya çıkıp sosyal olguları yeni baştan tanzim etmeye başladığını söyleyebiliriz. "Her ne kadar, hiçbir yerde hudutsuz bir sosyal hareketliliğe (sosyal akıcılık) rastlanmıyorsa da, modern gelişme açıkça artan bir akıcılığa ve artan bir eşitliğe doğru yönelmiştir. Ülkeler arasında görülen farklar bu gelişmeye tesir eden çeşitli faktörlerin eşit olmayan tesirleriyle izah edilebilir."69 11. Modern Toplumda, Sınıf Farklılaşmasını Azaltan Modern-Çağdaş Uygulamalar En başta modern toplum diye nitelendirdiğimiz Fransız İhtilali ve Endüstri İnkilabı sonrası toplumlarda sınıf yapısının, bu iki gelişmenin sonucu olarak dini, siyasi ve hukuki kaynaklı olmaktan büyük oranda çıkıp, ekonomik bir temele oturmasıyla beraber daha değişken bir karaktere büründüğünü belirtmiştik. İşte nisbeten esnek bir karakter kazanan modern toplum sınıf farklılaşmalarının, hangi modern uygulamalarla asgari düzeye çekildiğini inceleyelim. P. Laroque "Sosyal Sınıflar" adlı kitabında bu sonucu getiren uygulamaları şöyle sıralamıştır; A) "Hükümetler, gittikçe artan bir oranda sosyal eşitliği sağlama yolunda şuurlu bir politika takip etmektedirler. Zenginlerin gelirlerini sınırlayıp, fakirlerinkini artırmak gayesi güden, gelirlerin yeniden dağıtımı politikasmm takibi, maddi şarlan gittikçe artan bir ölçüde eşitliğe doğru götürür. Modern vergilendirme sistemleri, sosyal politikanın çeşitli cepheleri, bu arada mesela, herkese asgari konfor, hatta aynı tip maddi yaşam imkanı sağlayacak olan mesken konusunda alınan tedbirler, hep sosyal eşitliği temin gayesi güder."70 B) Hükümetlerin uyguladığı sosyal güvenlik politikalan da sınıf farklılıklarını önemli ölçüde dizginlemiştir. "Bu da sadece, bu politikanm halkın zaruret içinde olan kısmının menfaatına, gelirlerin yeniden dağıtımını gerçekleştirmesinden ileri gelmez. Fakat aynı zamanda, sosyal güvenlik politikası, geçmişte sadece varlıklı sınıflara karşı bir imtiyaz olan ve onlann sosyal üstünlüğünün önemli bir faktörünü teşkil eden güvenlik imtiyazını, fakir kütleye de yayar. Bu yayılma işi ekseriya, devalüasyon dolayısiyle varlıklı sınıflann birikmiş paralarının azaldığı bir devreye rastlar. Bunların paralanyala birlikte güvenlik duyguları da azalır. Bunun sebebi sadece güvenlik imtiyazının yeni sınıflara da yayılması değildir. Fakat imtiyazın, bütün psikolojik ve sosyal neticeleriyle birlikte, bir sınıftan diğerine devredilmesidir."71 C) "Herkesin bütün vazife ve memuriyetlere girebilmesini sağlayacak bir politika (Sosyal adalet) takibi de daha az önemli değildir."72 Görev ve yetkinin verilmesinde ölçünün şahsi beceri olması, her ferdin kendi istidadı ve kapasitesi doğrultusunda ona konumunu belirleme imkanı vermiştir. Öğretimin herkese açılması, eğitimin tanzimi ve bu gibi hususlardaki fırsat eşitliği bu maddenin ilk akla gelen unsurlarıdır. D) "Biraz farklı bir sahada, işverenle işçi münasebetlerinin tanzimi politikası da aynı şekilde sosyal yapıyı değiştirmeye yardım eder."73 İşçi sendikalarının büyük oranda bu görevi üstlendiği söylenebilir. "Gitgide tekamül eden bir mekanizmanın topluca işçilere, menfaatlanının korunduğuna dair verdiği garanti, işçi sınıfının başlıca özelliği olan aşağılık kompleksini azaltır ve işçinin seviyesine yeni bir mana kazandırır. Bunun neticesi olarak işçi kütlesi toplu halde, sosyal hiyerarşi içerisinde yükselir. Buda bir kere daha sosyal eşitliğe doğru bir gelişmede ifadesini bulur."74 E) Pierre Laroque, Sosyal Sınıflar adlı kitabını yazdığı zamana yakın devirlerdeki buhran ve savaşları kastederek;"Yakın zamanlardaki ekonomik buhranlar ve harpler sosyal sarsıntılara sebep olmuş mevki ve servetleri alt-üst etmiştir. Değişmeleri süratlendiren bu durum, sınıf ayırımının psikolojik esaslarından biri olan sınıfların değişmezliği fikrini zihinlerden atmıştır."75 Olağanüstü olayların getirdiği değişiklikler insanlar için bir ölçüde cesaret sebebi olmuştur denebilir. 12. Dini ve Milli Müesseselerin, Sosyal Farklılıkların Giderilmesindeki Rolü Özellikle günümüz toplumlarında sınıf; önem itibariyle, millet dairesi içindeki bir alt farklılaşmaya işaret eder. Bu itibarla fert, sadece kendi sınıfının bir mensubu değil, aynı zamanda milli ve dini yapının da bir üyesidir. Mesela bir fert, sınıfının mensubu olarak işçi veya burjuva olurken; sırasıyla milli ve dini müesseselerin mensubu olarak da bir milli ve dini kişiliğe sahip olur. Türk ve müslüman olmak gibi... ve aynı fert bazan kendini daha çok sınıf esasına göre ve bazanda milli ve dini esasa göre tanımlamayı uygun bulabilir. Bunu doğuran şartlar zaman ve mekana, yani güncel olaylara, gelişmelere veya ülkeden ülkeye farklılık arzedebilir. Bazı ülkelerdeki milli duygunun kuvveti, sınıf duygusunun palazlanmasına bir engel teşkil edebilir. Pierre Laroque bu hususta benzer fikirler beyaneder. Ona göre milli dayanışma sınıf çekişmelerini yenebilir. "Bazı hükümetlerin milliyetçi eğilimleri son derece teşvik ederek, sınıflararası zıddiyetleri ikinci plana itip, unutturmak için sarfettikleri çabalar böyle izah edilebilir."76 Bu tarz bir siyasetin daha çok hangi ülkelerde başarılı olabileceği hususunda ise Laroque; "Bu politika bilhassa yeni egemenliğe kavuşmuş, halkı gelişmiş ülkelere karşı bir aşağılık kompleksi duyan memleketlerde kolayca başarıya ulaşır. Bu çeşit memleketlerde milliyetçiliğe önem vermek aslında, sınıflararası ihtilafı iç plandan milletlerarası sahaya aktarmaktır. Buda fakir ve zengin ailelerarası ihtilaftan, fakir ve zengin ülkelerarası ihtilafa; fert veya aile sınıfları arasındaki ihtilaftan, ülkeler veya milletlerarası ihtilafa geçmek demektir. Aynı neviden hislerin uyandınldığı bu ihtilaflar, bu husumetler esas itibariyle birbirlerinden farklı değillerdir."77 Millyetçi politikaların, sınıf ihtilaflarını aşmak ve izale etmekte başarılı olduğu ülkeler sadece başka ülkelere karşı aşağılık kompleksi olan ülkeler olmak zorunluluğu yoktur. Mesela tarihi mirası, kültürel kimliği, tabii kaynaklan ve siyasi coğrafyası gereği kıskanılan, tahammül edilemeyen Türkiye gibi ülkelerde de milliyetçi politikalar, sınıf şuurunun üstünde bir yüksek şuurla sınıf ihtilaflannı aşmaya son derece müsaittir. 13. SONUÇ Tarihte hiçbir toplum, fertleri arasında fark bulunmayan bir homojenliğe sahip olmamıştır. Aksine bütün toplumlar, bir şekilde heterojen bir yapı sergilemişlerdir. Toplumun bu heterojen yapısı ve katmanlara ayrılması hali değişik toplumlarda yine değişik esaslara istinat etmiştir. Bunlardan Hindistan'da "Kast" örneğini ve Fransa'da "Sıra" (order). uygulamasını gördük. Bunlardan birincisi, dini kurum, ikincisi de hukukun düzenlediği bir kategorilendirme sistemi idi. Hemen bütün toplumlarda görülen ve bu ilk ikisine nisbetle, daha bir sosyal vaka olma özelliği haiz olan "sosyal sınıflar ise, sosyo-ekonomik şartların getirdiği bir farklılaşma olarak karşımıza çıkmıştır. Tabakalara, sınıflara ayrılmış bir toplum, aynı zamanda bir adaletsiz toplum yapısını mı ifade eder. Realitede, sosyal tabakalann olmadığı, sınıflann belirmediği bir toplumun imkansızlığını tarihi tecrübeler göstermiştir. Her şey den önce, bunu bir adaletsizlik olarak görmek, farklı ihtiyaçlara sahip bir varlık olan insanın meydana getirdiği sosyal yapıdaki farklı ihtiyaçları, farklı gereklilikleri yok saymak olur. Fonksüyonalistlerin de benimsediği, Durkheim'in iş bölümü teorisi bu hususta göz önünde bulundurulması gereken bir teoridir.78 Bunla beraber, Modern Çağın başlamasında en önemli iki olay olan Fransız İhtilali ve Sanayi İnkilabından sonra "Sosyal Sınıflar her hangi bir ideolojinin kullanabileceği kadar farklı olmaktan çıktığı gibi, Millet mefhumunun tarihte hiç olmadığı kadar, toplumların hayatında öne çıkması da, sosyal sınıfın toplum hayatındaki önemini oldukça azaltmıştır. Bugün bütün toplumlarda en üst birliğin adı "millet" olurken; bunun altında "sosyal sınıf değil daha çok doğrudan doğruya fert vardır. Sosyal sınıf olgusu gittikçe önemini yitirmektedir. Daha önce de belirttiğimiz gibi özellikle Fransız İhtilali'nden sonra dünya bu yöne doğru meyletmiştir. Git gide toplumlar sınıf esasının belirsizleştiği, bazan yok olmaya yüz tuttuğu toplumlar olmaya doğru gitmektedirler. "Tabiatıyla az veya çok derecede, bir kapitlist ekonomi sistemini muhafaza eden ülkelerin hiç birinde sınıf ayırımları tamamen ortadan kalkmamıştır. Fakat ayırımlar o nisbette azalmıştır ki artık mivcudiyetleri ortaya gerçek problemler çıkarmamakta ve mevcut farklar fazla zıddiyetlere sebep olmamaktadır"79 Bu gidişte bir de modern toplumlarda derin bir surette işlenmiş, eşitçi felsefeden mülhem bilinçli bir politikanm da büyük bir etkisi vardır. Diğer yandan "...ekonomik sahada, vergi tedbirleri yahut ücret sistemlerinin rasyonelleştirilmesi yoluyla, gelirlerin az veya çok ileri derecede yeniden dağıtımına çalışılır. Psikolojik sahada, halkın maddi ve manevi yaşama şartları teminat altına alınır. Entelektüel sahada, eğitimin teşkilatlandırılması yoluyla kabiliyeti olan herkese, her derecede tahsil imkanı sağlanır".80 İşte bütün bu sahalardaki eşitlikçi politikalar, bireyin kabiliyeti nisbetinde aile ve çevresinden dolayı onu saran kabuğu kırıp toplumsal hayatta sosyal hiyerarşide ulaşabileceği yere kadar yükselmesini sağlar. Toplumsal hiyerarşi ile özgürlük ve eşitlik arasında bir çelişki görünse de sosyal düzenin sağlanması bakımından bu kaçınılmazdır. Yeter ki hiyerarşi liyakata göre oluşsun. SUMMARY In the article the subject of classes are mentioned as a problematic field in Sociology. The views of some sociologists who are involved with classes are distinguished. It is stated that by industrial and post-industrial societies classcentered approaches lost its tension and intereKaynakça:* İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Bölümü Doktora Öğrencisi. 1 Beneton, P., Toplumsal Sınıflar, (Çev. Hüsnü Dilli), İletişim Yayınlan, 1. Baskı, İstanbul 1991, s. 52. 2 Beneton, a.g.e, s. 11. 3 Erkal, M.E., Sosyoloji (Toplumbilim) Der Yayınlan, 10. Basım, s. 203. 4 Beneton, a.g.e, s. 11. 5 Beneton, a.g.e, s. 16. Aron, R., "Sınıf Mücadelesi", (Çcv. Erol Güngör), Dergah Yayınları , 2. Baskı, İstanbul 1992, s. 6. Aron, a.g.e, s. 44. Aron, a.g.e, s. 105. Bcncton, a.g.c, s. 18 0 Bcncton, a.g.c, s. 24 1 Bcneton, a.g.c, s. 19 2 Aron, R., Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, İletişim yayınevi, İstanbul 1994 ss. 136-137 3 Aron, Sınıf Mücadeleci, s. 50 14 Beneton, a,g,c s. 71. 15 Bilgiscven, A.K., Genel Sosyoloji, İ.Ü. İktisat Fak. Yayınları, s. 155. 16 Aron, a.g.c, s. 8. 17 Aron, Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, s. 138. 18 Aron, Sınıf Mücadeleci, s. 8. 19 Bilgiseven, a.g.c. ss. 162-163. 20 Aron, a.g.e, ss, 104-105. 21 Beneton, a.g.c., s, 82. 22 Aron, Sınıf Mücadelesi, s, 129. 23 Laropuc, P., Sosyal Sınıflar, (Çcv. Yaşar Gürbüz), Remzi Kitabcvi, 2.Baskı, İstanbul, 1969 s, 13. 24 Beneton, a.g.e, s. 66. 25 Aron, a.g.c, s. 11. Aron, a.g.c, s. 15. Erkal, a.g.c, s. 203. Aron, a.g.c, s. 13. Laroque, a.g.c, s. 20. 0 Aron, a.g.e, s.363. '' Laroquc, a.g.e, s. 20. - Aron, a.g.e, s. 75. 13 Aron, a.g.e, s. 240. 3S Aron. a.g.e. s. 1 3 39 Aron, a.g.c, s. 17. 40 Bilgiseven, a.g.c, s. 163. 41 Aron, a.g.c, s. 71. 2 Aron. a.g.c, s. 18. '3 Bcncton, a.g.c, s. 95. 44 Laroquc, a.g.c, ss. 25-26. 45 Beneton, a.g.c, s. 103 46 Beneton, a.g.c, s. 29. 47 Beneton, a.g.c, s. 58. 48 Beneton, a.g.c, s. 109. 49 Beneton, a.g.c, s. 105. 50 Beneton, a.g.c, s. 107. Beneton, a.g.e, s.l 1 1. Bcncton. a.g.c. s. 112. Geniş bilgi için bak. R.Aron. Sanayi Toplumu vc A.Giddcns. Sosyoloji (Eleştirel Bir Yaklaşım), (Çcv. M.Ruhi Escngün. vc İsmil Öğretir). Birey yayıncılık. 3.Baskı, istanbul. 1998. Larocjue, a.g.e, s. 24. Giddens, a.g.e, s. 16. 56 Gıddcııs, a.g.c, s. 16. 57 Erakal, a.g.c, s. 204. 5S Laroquc. a.g.c. ss. 26-27. 9 Laroque, a.g.e, s. 41. Laroquc, a.g.c, s. 41. '' Laroquc, a.g.e, s. 41. '- Laroquc, a.g.c, s. 41. 63 Laroque, a.g.e, s. 32. 64 Laroque, a.g.e, s. 32. 65 Laroque, a.g.e, s. 35. Laroque, a.g.e, s. 35. Laroque, a.g.e, s. 37. Laroque, a.g.e, s. 38. Laroquc, a.g.c, s. 39. Laroquc. a.g.c. s. 28. Laroque, a.g.c, s. 29. Laroque, a.g.c, s. 29. Laroquc, a.g.c, s. 29. Laroquc, a.g.e, s. 29. Laroquc, a.g.c, ss. 29-30. 76 Laroque, a.g.e, ss. 42-43. 77 Laroquc, a.g.c, s. 43. 78 Erkal.a.g.e, s. 203. 79 Laroque, a.g.e, s. 114. 80 Laroquc, a.g.e, s. 114. Sosyolojinin Problemli Bir Konusu Olarak, "Sosyal Sınıf Kavramı Üzerine Önemli 295 Sosyologların Düşünceleri ve YorumlarToplumsal Sınıflar Videoları
- toplumsal sınıflar
- toplumsal sınıflar nelerdir
- toplumsal sınıfların psikolojisi
- toplumsal sınıfların psikolojisi pdf
- toplumsal sınıflar ve eğitim
- toplumsal sınıfların özellikleri
- toplumsal sınıflar birbirine ne borçludur
- toplumsal sınıflar burjuva
- toplumsal sınıfları ve ayrıcalıkları belirten ünvanların kaldırılması
- toplumsal sınıfları ve ayrıcalıkları ortadan kaldıran ülke